ԾՆՆԴԱՎԱՅՐՍ՝ ԱՐԱԲ ԲՈՒՆԱՐ, ԱՅՆ ԷԼ ԱՐԱՊ, ՔՈՊԱՆԻՆ

ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱՒԱԳ ՔԱՀԱՆԱՅ ՊՕՂՈՍԵԱՆ

Արաբ Բունար Այն էլ Արապ ծննդավայրս այսօր աւելի լաւ ձեւով յայտնի ու ճանչցուած Քոպանին գրաւուելու վտանգին տակ է։ Կը կարծուի որ գիւղաքաղաքը կրնայ մի քանի օր կամ ժամեր ետք իյնալ, եթէ քիւրտ մարտիկները քաջաբար չդիմադրեն ու չփրկեն իրենց քաղաքը՝արդիական ծանր զէնքերով յառաջացող «Իսլամական Պետութեան» հրոսակներէն։ 

Կեանքիս մէջ օր մը մտքէս չէի անցուցած, որ ծննդավայրս կրնար աշխարհի լրատուական լուսարձակներուն կեդրոնը գտնուիլ, բայց եղաւ, ինչպէս երբեմն եղաւ մօրս ծնողաց բնակած Ազէզը, որ Արաբ Բունարի պէս աննշան վայր մըն էր Հալէպէն ոչ շատ հեռու Թուրքիոյ սահմանին մօտ։

Երբ փոքր էի կը կարծէի որ Արաբ Բունարը աշխարհի ամենէն հեռաւոր վայրին մէջ կորսուած աննշան տեղ մըն էր, ուր ես ծնած էի՝ բաղդէս։ 

Ջարդերէն մազապուրծ ազատուած մեծ ծնողքս նախ Հալէպ հաստատուած էին եւ յետոյ չեմ գիտեր ինչու Արաբ Բունար եկած էին։ Երբ փոքր էի, մտքէս կ՛ըսէի՝ «մարդ աշխարհի ամենէն մեծ ու գեղեցիկ Հալէպ քաղաքը կը ձգէ ու հոս կու գա՛յ։» Կը խորհէի թերեւս հնարաւոր ըլլայ ձեւով մը մեր տունը բեռնակառքի մը կամ հանրակառքի մը վրայ բեռցնէին եւ Հալէպ փոխադրէին...։

Մեր գիւղաքաղաքին մէջ երկու մզկիթներ կային եւ անոնց քիւրտ սուննի եւ շիի հաւատացեալները երբեմն Ուրբաթ օրուան աղօթքի քարոզէն ետքը իրարու դէմ բուռն կռիւներ կ՛ունենային։ 

Անունը Արաբ Բունար էր, բայց այնտեղի արաբները իմ կարծիքով միայն քաղաքին կառավարական պաշտօնեաներն ու իրենց ընտանիքներն էին, քաղաքապետ, դատաւոր, ոստիկան, դպրոցի տնօրէն, ուսուցիչներ բանտապահներ, եւ քանի մը սահմանապահ զինուորներ, մնացեալը՝ քիւրտեր էին մեծաւ մասամբ, եւ հայեր իրենց առաքելական եւ կաթողիկէ եկեղեցիներով, եւ հայախօս սուրիանիներ՝ իրենց եկեղեցիով, ու մի քանի թուրքման, զազա ու չերքէզ ընտանիքներ։

Արաբ Բունարը ունէր երկու մասեր՝ «ջուրէն ասդին» եւ «ջուրէն անդին»՝ գետակ մը կ՛անցնէր մէջտեղի կամուրջին տակէն։

Թուրքիան՝ մեր տունէն հազիւ 200 քայլ անդին էր, եւ միջոցին՝ կար մաքսատունը եւ դաշտ մը ուր դպրոցէն արձակուելէ ետք զանազան խաղեր կը խաղայինք, եւ երբեմն, երբ մեր մէջ հայկական արիւնը եռար՝ թուրք տղոց վրայ պարսատիկով քար կը նետէինք, իրենք ալ մեր վրան։ 

Մեր սահմանին վրան միայն մի քանի սուրիացի զինուորներ կային, մինչդեռ թրքական կողմի՝ զինուորականներուն թիւը անհամեմատ աւելի մեծ էր, եւ այդ էր գլխաւոր պատճառը իմ հոն ապրիլ չուզելուս։ Կ՛ուզէի հեռու ըլլալ թուրքերէն,՝որովհետեւ անոնք մեծ ծնողներուս հարազատները սպաննած էին եւ բռնագրաւեր էին իրենց տուներն ու կալուածները, որոնց փաստաթուղթերը մեծ հօրս տան խոշոր սնտուկին մէջն էին։ 

Սկիզբը Արաբ Բունարի բոլոր վաճառականները, արհեստաւորները, բժիշկներն ու մարզիկները հայեր էին, վերջը քիւրտերն ալ սկսան։ Ունէինք երկու ակումբներ ՀՄԸՄ եւ ՀԲԸՄ/ՀԵԸ, իրենց սկաուտական կազմերով փողերախումբերով եւ ֆութպոլի խումբերով, որոնք կը մասնակցէին Հալէպի մէջ Սուրբ Զատկին տեղի ունեցող տարեկան միջ-մասնաճիւղային զոյգ մրցումներուն ու տողանցքներուն։ 

Հայերը առաւելաբար Ուրֆա-Կարմուճի եւ Տիգրանակերտի բարբառներով կը խօսէին իրարու հետ։

Ծնած ժամանակ Արաբ Բունարի ժողովուրդին մեծամասնութիւնը քիւրտ էր։ Հայերն ալ շատ էին, այնքան շատ որ ունէին երկու դպրոցներ՝ Խրիմեան ազգային նախակրթարան վարժարանը, ուր կը յաճախէին քոյր եղբայրներս եւ ես, կար նաեւ Բարեգործականի Աւետիս Սարաֆեան նախակրթարան վարժարանը: Տարեվերջերուն փառաւոր դպրոցական հանդէսներ կ՛ունենայինք ու ես հարմոնիքա եւ աքորտէոն կը նուագէի: Ունէինք նաեւ թատերախումբեր։ 

Մեր գիւղաքաղաքի հայերուն մեծամասնութիւնը՝ Ուրֆացի/ Կարմուճցիներ էին, յետոյ՝ Տիգրանակերտցիներ՝ որոնց մեծամասնութիւնը իրարու ազգականներ էին եւ ջուրէն ասդին կը բնակէին՝ Թուրքիոյ սահմանին մօտ։ Կային նաեւ Պէրէճիկցի հայ ընտանիքներ։

Բայց, տարուէ տարի հայոց թիւը նօսրացաւ, Տէր Հայր եւ հայ ուսուցիչներ հեռացան, եկեղեցին այնքան ատեն որ հայրս հոն էր՝ բաց մնաց, Խրիմեան վարժարանը փակուեցաւ, հայոց կալուածները յանձնուեցան Հալէպի Առաջնորդարանին։ Բարեգործական դպրոցը բաւական ատեն բաց մնաց, եւ հոն յաճախող աշակերտներէն ոմանք Կիրակի օրերը հօրս հետ Սուրբ Պատարագի շարականները երգեցին տարիներով։ Մեր ակումբները փակուեցան, վաճառատուներն ու տուները ծախուեցան, մնացին միայն մէկ ձեռքի վրայ հաշուող հայեր՝ բժիշկ եւ դեղագործ։

Ունէինք գեղեցիկ լիճ մը ուր պտոյտի կ՛երթայինք, բայց դժբախտ օր մը անակնկալ հեղեղին քշած տիղմը անոր ակին աչքերը չորցուց եւ զայն խաղադաշտի վերածեց։ Կար նաեւ Պըզպըզ ակը, որուն ջուրը շատ համով, թեթեւ ու մարսողական էր։ 

Հայերը ունէին ֆութպոլի երկու դաշտեր։ Բլուր մը ունէինք՝ որուն գագաթին սրբատեղի մը կար Զիարաթ անունով։ Տարուան մէջ մի քանի անգամ հոն ուխտի կ՛երթայինք աղօթքի ու մոմ վառելու, անծանօթ սուրբին գերեզմանին։ Մեծ հօրս գերեզմանը հիմա այդ կողմերը կը գտնուի։ Հայերը գերեզմանատուն մը ունէին քաղաքապետարանէն քիչ մը անդին, որ երբեմն կը սրբապղծուէր քիւրտերուն կողմէ։ Քառասուն տարի է որ չեմ գացած հոն։

Հիմա, քաղաքին տէրերը՝ քիւրտերն են որոնք իրենց կեանքերը փրկելու համար Թուրքիա փախած են, եւ երիտասարդ կամաւորներէն ոմանք իրենց ընտանիքը հոն ձգած կը վերադառնան իրենց քաղաքը՝ ամրակուռ շարքերով կռուելով ու փրկելու Սուրիոյ երեք ամենէն աւելի քիւրտերէն բնակուած կեդրոնններէն մէկը՝ ծննդավայրս՝ որ ունի երեք անուններ՝ Սրաբ Բունար, Այն Էլ Արապ, Քոպանի...։

Նիս, 27 Սեպտեմբեր, 2014

Հայաստան – Սփիւռք համագումարը ի՞նչ կրնայ բերել սուրիահայերու տագնապին

Հրաչ Քալսահակեան

Few days ahead Armenia –Diaspora 5^th conference will convene in Yerevan. Syrian Armenians will participate with a big delegation representing various (religious and non-religious) community establishments.

Are these representatives ready to present their cause to the Diaspora Armenians in the most engaging way or will they be just occupied in reciting their well-prepared reports and voicing some strongly worded rhetoric? Hrach Kalsahakian poses the difficult question.

Քանի մը օր ետք Երևանի մէջ պիտի գումարուի Հայաստան – Սփիւռք 5-րդ համագումարը, որուն չորս նիստերէն մէկը յատկացուած պիտի ըլլայ սուրիահայութեան տագնապին՝ «Սուրիահայ համայնքի հիմնախնդրիները» խորագրին տակ:

Նշեալ նիստին մինչեւ այս պահը արձանագրուած են տասնըմէկ նիստավարներ՝ 

1. Ֆիրդուս Զաքարեան - Սփիւռքի նախարարութեան աշխատակազմի ղեկավար:

2. Վահան Պօղոսեան - Առողջապահութեան նախարարի տեղակալ:

3. Ժիրայր Րէիսեան - Բերիոյ թեմի մամուլի քարտուղար:

4. Գերաշնորհ Տէր Արմաշ եպիսկոպոս Նալբանդեան - Դամասկոսի թեմի առաջնորդ:

5. Գերաշնորհ Տէր Շահան արքեպիսկոպոս Սարգիսեան- Բերիոյ թեմի առաջնորդ:

6. Հայր Անդրանիկ ծայրագոյն վարդապետ Այվազեան – Ճէզիրէի հայ կաթողիկէ թեմի առաջնորդ:

7. Վերապատուելի Յարութիւն Սելիմեան – Սուրիոյ հայ աւետարանական եկեղեցիներու միութեան նախագահ:

8. Վազգէն Եագուպեան - ՀԲԸՄ կեդրոնական վարչական ժողովի անդամ:

9. Լևոն Պըլըխեան - ՌԱԿ Հիւսիսային Սուրիոյ շրջանային վարչութեան ատենապետ:

10. Շաւարշ Ակինեան- ՍԴՀԿ Սուրիոյ կեդրոնական վարչութեան անդամ:

11. Լենա Հալլաճեան - «Սուրիահայերու հիմնախնդիրները համակարգող կեդրոն» հասարակական կազմակերպութեան նախագահ:

Նիստավարներուն չորսը Սուրիոյ մէջ գործող համայնքապետեր են, իսկ մնացնեալներուն մեծամասնութիւնը այս կամ այն ձեւով կը ներկայացնեն հայկական աւանդական կուսակցութիւններն ու կազմակերպութիւնները:

Յատկանշական է, որ նիստավարներուն կարեւոր տոկոսը յատուկ պիտի ժամանէ Սուրիայէն այս համագումարին ներկայ գտնուելու համար:

Այս բոլորը շեշտը կը դնեն նիստի պատմական հանգամանքին վրայ: Արդարեւ Սուրիոյ դէպքերէն ետք առաջին անգամն է որ սուրիահայ կրօնական եւ աշխարհիկ ղեկավարութիւնը հաւաքական կերպով պիտի ներկայանայ համայն հայութեան առջեւ ու ազգի սեղանին վրայ դնէ զինք յուզող հարցերը:

Վերջին ժամանակաշրջանի զարգացումները յստակօրէն ցոյց տուին թէ Սուրիոյ դէպքերը բաւական երկարաձգուելու են: Գոնէ պարզ տեսանելի է, թէ յաջորդող քանի մը տարիներու ընթացքին իրավիճակը նախկինէն շատ պիտի չտարբերի:

Հայաստան – Սփիւռք համագումարը կրնայ այն սովորական բեմը դառնալ ուրկէ պիտի ընթերցուին շտապ օգնութեան ու մարդասիրական գործունէութեան տեղեկագրութիւնները: Կրնայ նաև ծառայել որպէս ամպիոն աննկուն կամքի, հաւատքի ու քարի կառչածութեան մասին կոչեր արձակելու:

Բայց սոյն համգումարը կրնայ նաև վերածուիլ աննախընթաց առիթի մը, երբ սուրիահայ աւագանին, հայրենի հողին ուժը շօշափած, յաջողի դուրս գալ մեռելային շուրջպարէն ու վճռական իր խօսքը ուղղելով համայն հայութեան, պահանջէ որ ազգի բոլոր մասնիկները (ներառեալ սուրիահայերը) պատասխանատուութեան իրենց բաժինը ստանձնեն այս տագնապին դիմաց:

Ընդամէնը քանի մը օր մնացած է սուրիահայ ներկայացուցիչներուն դիմաց:

Պիտի յաջողի՞ն դէպքերու զարգացումները քննական ակնոցով դիտել ու համոզիչ ձեւով ներկայացնել իրենց դատը, ըստ այնմ նուաճելով համահայկական զօրակցութիւն, թէ պիտի բաւականանան իրենց պերճախօս տեղեկագիրները ընթերցելով ու բոցաշունչ քարոզները հնչեցնելով: