Յոյները եւ հայերը իրար բաւական նման են եղեր

Յունաստանի Սանթօրինի կղզիէն տեսարան

Greeks and Armenians resemble very much each other

Ani Panossian - Mouradian describes a recent visit to Santorini, Greece, where she witnessed the existence of  many churches everywhere on the island. The tour guide explained that, as it is allowed to build your own church, well-off people used to compete in building and decorating their own family churches. Ani finds a great resemblance between Greeks and Armenians in this context. "Now I understand why there have been one thousand and one churches in Ani (the historical capital of Armenia)", she concludes. 

Վստահ շատեր ծանօթ են Յունաստանի կղզիներուն, թերեւս այցելած են կամ գոնէ տեսած են նկարները ճերմակ ու կապոյտ գոյներով պատուած քաղաքներուն։ 

Անցեալ ամառ առիթը ունեցանք այցելելու այդ կղզիներէն մէկը՝ Սանթօրինին։ Aegean ծովուն մէջ, հրաբխային այս փոքրիկ կղզին զբօսաշրջիկներու նախասիրած վայրերէն մէկն է։ Խճողուած թաղերուն մէջ քալելը դժուար է, քանի մարդիկ չեն շարժիր, այլ կը սիրեն ամէն քայլափոխի կանգնիլ ու լուսանկարուիլ պարզ ու գեղեցիկ տուներուն, ճերմակ պատերով ու կապոյտ գմբէթով եկեղեցիներուն դիմաց։ Յատկապէս երիտասարդ զոյգերը, կը տեսնես աղջիկը կը կենայ տունի մը դիմաց, իսկ տղան մեծ համբերանքով կը նկարէ զինք տարբեր գլխարկներով, տարբեր ակնոցներով, մէյ մը աջէն, մէյ մը ձախէն, մէյ մը ժաքէթով, մէյ մըն ալ երկուքը միասին սելիֆիով։

Կղզին, որ ընդամէնը 73 քառ քմ տարածութիւն ունի (28 քառ մղոն), ունի 15,000 բնակչութիւն, որոնք բոլորն ալ այս կամ այն ձեւով ներգրաւուած են զբօսաշրջութեան մէջ։ Այս փոքրիկ կղզիին վրայ կան 250 մեծ ու փոքր եկեղեցիներ, այսինքն իւրաքանչիւր 60 հոգիի՝ մէկ եկեղեցի։

Հաւաքական պտոյտի մը ընթացքին մեր առաջնորդին հարցուցինք թէ ի՞նչ է պատմութիւնը այս բազմաթիւ եկեղեցիներուն։ Առաջնորդը, որ ծագումով Անգլիացի էր, բայց քսան տարի է ի վեր կ՚ապրէր կղզիին վրայ, այսպէս պատասխանեց։

- Կասկած չկայ որ յոյն ժողովուրդը հաւատացեալ է եւ կապուած՝ իր եկեղեցւոյ։ Բայց այսքան շատ եկեղեցի տեսնելնուդ ուրիշ պատճառ մըն ալ կայ։ Երկիրին օրէնքը կը թոյլատրէ որ ոեւէ անձ ուզածը կրնայ շինել որեւէ հողամասի վրայ։ Անոր համար երբ մարդիկ կը հարստանան եւ հողային տարածք մը կը գնեն, անոր վրան կը շինեն իրենց ընտանեկան եկեղեցին։ Այս եկեղեցիները որ կը տեսնէք, համայնքի մը չեն պատկանիր, այլ անձնական են։ Որքան եկեղեցին մեծ ըլլայ, այնքան ընտանիքին վարկը բարձր կ՚ըլլայ եւ ցոյց կու տայ իրենց հարստութեան չափը։Անոր համար մարդիկ իրար հետ մրցակցութեան կ՚ելլեն, թէ ո՞վ աւելի մեծ եկեղեցի պիտի շինէ։

- Մեզմէ գէշերն ալ կան եղեր, ականջիս փսփսաց ամուսինս։

- Հիմա կը հասկնամ թէ ինչո՞ւ մեր պատմական Անիին մէջ հազար ու մէկ եկեղեցիներ կային, աւելցուցի ես:

Իրապէս որ յոյները եւ հայերը իրար բաւական նման են եղեր։

Անի Փանոսեան Մուրատեան

ՄՈԳԱԿԱՆ ԳԱՒԱԶԱՆ ՄԸ ԿԸ ՓՆՏՌՈՒԻ…

Դասարանին մէջ կը զրուցէինք Վարդանանց Պատերազմին մասին. քննական դիւտանկիւնէ կը ջանայինք վերլուծել Վարդանի ու Վասակ Սիւնիի հակադիր դիրքորոշումները,- պարսկասէր նախարարները արդարացուցիչ տուեալներ ունէի՞ն արդեօք իրենց որդեգրած քաղաքականութեան համար, թէ ոչ…։ Կը խօսէինք Ղեւոնդ Երէցին մասին ու զարմանք կը յայտնէինք, թէ Հայ Եկեղեցւոյ այս համեստ սպասաւորը ինչպէ՞ս կրցաւ ժողովրդային ապստամբութեան մը առաջին ազդանշանը տալ՝ Անգղ գիւղին մօտ անփառունակ վիճակի մատնելով Հայաստան եկած պարսիկ մոգերը…։

Ճիշդ այդ պահուն, իմ ուշիմ աշակերտուհիներէն մին, անսպասելի հարցում մը ուղղեց ինծի.

- Պարո՛ն, «Մոգ» բառը հարազատ հայերէ՞ն է, թէ՞ փոխառեալ բառ մըն է…։

- Կ՛ենթադրեմ որ պարսկերէնէ առնուած բառ մըն է,-պատասխանեցի որոշ վարանումով, որովհետեւ երբեւիցէ չէի սերտած այդ բառին «կենսագրութիւն»ը…։

Երբ տուն վերադարձայ, անմիջապէս ձեռնարկեցի «Մոգ»ի ստուգաբանութեան…։ 

Նախ դիմեցի Աճառեանի «Արմատական բառարան»ին։ Հոն կ՛ըսուէր, թէ ՄՈԳԸ «զրադաշտական դենի կրօնաւորն է, կախարդ, աստղագէտ»։

Աճառեան կը հաստատէր, որ «Մոգ» բառը պարսկերէնէն կու գար, եւ հոնկէ անցեր էր կարգ մը լեզուներու մէջ, ինչպէս՝ եբրայերէնին, արաբերէնին, Ֆրանսերէնին (Mage), իտալերէնին (Mago) եւայլն։

Այնուհետեւ դիմեցի Մալխասեանցին։ Իր «Բացատրական բառարան»ը կոթողային գործ մըն է։ Այստեղ, «Մոգ» բառը բացատրուած էր իր բոլոր նրբերանգներով։ Առաջին հերթին, ատիկա «զրադաշտական կրօնի հոգեւոր պաշտօնեայ»ն էր, կրակապաշտներու քուրմը։ Բառարանը օրինակ ալ կու տար, ու կը վկայակոչէր Ե. դարէն Եղիշէ պատմիչը, ըստ որուն՝ 700 մոգեր մոգպետի մը գլխաւորութեամբ Հայաստան ուղարկուեցան՝ հայերը կրակապաշտ դարձնելու համար։ 

Յետոյ, բառարանը կը նշէր, որ «Մոգ» կը նշանակէ նաեւ «հին հեթանոսական կրօնների մէջ՝ մարգարէ, գուշակ, աստեղագէտ»։ Անմիջապէս մտաբերեցի նորածին Յիսուսի Բեթղեհէմի մսուրը այցելող մոգերը, որոնք գուշակներ ըլլալու էին…։ 

Եւ վերջապէս, Մալխասեանց կը յիշեցնէր մեզի, թէ «Մոգ»ը հայերէն բարբառներու մէջ կը նշանակէր «Կախարդ»։

Այո՜, հոնկէ՛ կու գար ահաւասիկ «Մոգական գաւազան» ըսելաձեւը, որ թարգմանի՝ կախարդական գաւազան։ Մեր կարդացած մանկական հէքիաթներուն մէջ աճպարարները մի՛շտ ալ ի ձեռին կ՛ունենային այդպիսի փոքր գաւազան մը, որ հրաշքներ կը գործէր…։

Մոգական գաւազան։ Այսինքն՝ հրաշագործ ուժ։

Ա՜խ այդ գաւազանը։ Երանի թէ անգամի մը համար ձեռք բերէինք զայն ու րոպէական շարժումով մը վերջ տայինք մեր աշխարհը քանդող պատերազմներուն…։ Լ.ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Խոհ՝սուրիական պատերազմին պատճառած ընտանեկան բաժանումներուն մասին

Պատերազմին պատճառով եղած սոցիալական բաժանումները այնպիսի չարիք են, որ երբեք չէինք պատկերացուցած՝ մենք հալեպցիներս! Պարզապէս պատերազմը մեր դուռը թակեց եւ մենք պատրաստ չէինք: Մենք չէինք հաւատար նաեւ ընտանիքներու բաժանումին, քանի մենք կու տայինք արար աշխարհին՝ ընտանիքները միահամուռ պահելու լաւագոյն օրինակները:

Յովիկ Աթոքեան

Մայրերու օրուան առթիւ

Անողոք պատերազմին պատճառով ի՜նչ ընտանիքներ բաժան բաժան եղան ու ցրուեցան աշխարհով մէկ: Ո՞վ գիտէ ինչպիսի՜ կեանքով կ'ապրին հիմա անոնք:

Որո՞ւ միտքէն կ'անցնէր, որ հալէպահայերս (եւ ոչ միայն) այս օրերը պիտի տեսնէինք: Հո'ն մնացողները տեսակ մը,ելլողները՝ուրիշ տեսակ:

Առաջին տարին է ահա, որ Մայրերու տօնը կը տօնեմ հեռու մայրիկէս: Ծնողքս Հալէպ թողած՝ եկեր եմ Հայաստան:Կարծես երկսայրի սուրի մէջտեղ կանգնած ըլլայի: Մէկ կողմդ՝ծնողք,միւս կողմդ՝զաւակներ: Ի՞նչ ընել. ո՞րն է ճիշդը: Չէ՞ որ երկու կողմն ալ քու անբաժան մասնիկդ է...: Ի վերջոյ որոշել՝ յանուն զաւակներու ապահովութեան ելլել ահաւոր այս քաոսային վիճակէն եւ բաց աչքերով սպասել իրենց ալ գալուստին:

«Պատերազմը պիտի վերջանայ»:Այո',պիտի վերջանայ,բայց ե՞րբ: Դեռ քանի արցունքներէ լիճեր պիտի գոյանան ողբալով անմեղ երիտասարդներու մահերը:Այո',կը վերջանայ.բայց մինչայդ ի՞նչ հոգեկան տագնապներ կրնան ունենալ մեր զաւակները: Կը վերջանայ աս հեքիաթը հարկաւ ու «երկինքէն երեք խնձոր կ'իյնայ:Մէկը պատմողին,մէկը՝մտիկ ընողին եւ մէկն ալ ինծի պէս զուր սպասողին»:

Կարօտի եւ տեսակ մը յանցաւորի զգացումով համակուած,ահա, կը շնորհաւորեմ մայրերու տօնը իմ սիրելի' մայրիկիս ու անհամբեր կը սպասեմ ամառուան իրենց տուած խոստումին:

Սօսի Միշոյեան Տապպաղեան

ՔԷՍԱՊ 21 ՄԱՐՏ 2014 – 21 ՄԱՐՏ 2015

21 Մարտ 2014-ը քեսապցիներուն համար ցաւալի թուական մը եղաւ, որ բազմաթիւ վէրքեր եւ անախորժութիւններ յառաջացուց իր հետ: Համազգային գետնի վրայ բաւական աղմուկ բարձրացաւ, խօսուեցաւ, ըսուեցաւ, եւայլն, եւայլն, միաժամանակ անոնք որոնք օգտուեցան, լաւապէս օգտագործեցին իրենց ընծայուած այս եզակի առիթը, եւ քէսապցիներու դժբախտութիւնը ծառայեցուցին իրենց անյագ ցանկութիւններուն: պէտք չէ մոռնալ սակայն այն բոլորը, որոնք անկեղծութեամբ եւ սեփական համոզումով իրենց օժանդակութիւնը բերին քեսապցիներուն նիւթական գետնի վրայ: վարձքերնին կատար:

   Այս բոլորը հիմա անցեալին կը պատկանին եւ ինչքան ալ խօսուի անիմաստ է: Կարեւորը ներկան է, ի՛նչ պիտի ըլլայ, ինչպէ՛ս պէտք է վարուիլ:

   Բնականաբար բոլոր քէսապցիներուն համար ալ ՄՆԱԼՆ ու ԳՈՅԱՏԵՒԵԼԸ Քէսապի մէջ գերագոյն փափաքն ու նպատակն է, որ արդար եւ իրաւ է: Մնալու եւ գոյատեւելու համար սակայն կարիքը կայ ապահովութեան, վստահելիութեան եւ առողջ ու իրապաշտ մօտեցումներու:

   Շատեր կը բարձրաձայնեն թէ 100 տարուան ընթացքին երրորդ տեղահանութիւնն է նոյն բարբարոսին կողմէ: Այդ մէկը նորութիւն չէ: Զարմանալին այն է սակայն, որ մենք տակաւին չենք հասկնար թէ այս անգամ խաղի կանոնները տարբեր են, խաղացողները տարբեր են, եւ ամէնէն էականը այդ խաղացողներուն ՇԱՀԵՐՆ են ու իրենց շահերուն հասնելու համար կարեւորութիւն չունին բարձրացուած աղմուկները, ցոյցերը, համագումարները, ժողովներն ու քայլարշաւները: Այս բոլորը բան չեն փոխեր, եթէ հիմնական խաղացողները վերջնական որոշումի մը հասնին: Աւելին, ինչքան ալ դժուար ըլլայ իւրաքանչիւր քեսապցիի համար, սակայն պէտք է համոզուինք եւ հասկնանք, որ այս անգամ Քեսապի յառաջիկայ դրութիւնն ու ապագան պիտի յստականայ այն ատեն միայն, երբ յստականայ Սուրիական հայրենիքին վիճակը: Այլապէս ամէն վայրկեան կարելի է պատահիլ այն՝ ինչ պատահեցաւ 21 Մարտ 2014-ին, մէկ տարբերութեամբ՝ երեւի բեմադրութիւնը տարբեր ըլլայ: Ոմանց համար ծանր կրնայ թուիլ այս իրականութիւնը, դժբախտաբար սակայն մթնոլորտը այս ճշմարտութիւնն է, որ կը թելադրէ: Շատեր կը մոռնան, որ ներկայի աշխարհագրական իր դիրքով, Քէսապ մաս կը կազմէ Սուրիական հայրենիքին, ինչքան ալ ըսենք որ Կիլիկիայի հայկական վերջին աւանն է, եւ այդպէս այսօրուան իրականութենէն ոչինչ կը փոխէ:

   Ինչ կը վերաբերի ներկայի իրավիճակին, մնացողները կը փորձեն ամէն կերպ կառչիլ եւ տէր կանգնիլ Քէսապին, հակառակ ամէն տեսակի դժուարութիւններուն եւ կենցաղի անտանելի ահաւորութեան: Բնական երեւոյթ, այլ բան սպասել չէր ըլլար: Մտահոգեցուցիչը սակայն  շրջանէն երիտասարդութեան հեռանալն է: Շատեր զուգահեռ մը կը փորձեն ընել 60-70-ականներու իրավիճակին, բայց ԱՅՍՕՐՈՒԱՆ իրավիճակը ամբողջութեամբ տարբեր է եւ կարելի չէ ո՛չ 60-70-ականներուն հետ բաղդատել, առաւել եւս՝ նախկին երկու տեղահանութիւններուն յաջորդող իրավիճակին: Մնացող երիտասարդներուն ձեռքերն ու ոտքերը կապուած են, դուրս եկողներուն վիճակը՝ օդէն կախուածի կը նմանի, իսկ ամէնէն մտահոգեցուցիչը ներկայիս բանակէն ներս ծառայողներուն հիմակուան եւ յետագայ վիճակն է:

  Անդին քաջալերելի եւ յուսադրիչ են կատարուած ձեռնարկները եւ անուրանալի փաստ մըն են քեսապցիին կեանքին կառչածութեան, սակայն ԵՐԵՒՈՅԹՆԵՐԸ երբե՛ք ցաւեր չեն ամոքած, երբե՛ք վէրքեր չեն բուժած: Լաւ է լաւատես ըլլալը, լաւ է կեանքի երեւոյթներով ԿԵԱՆՔը շարունակելը, սակայն ի պահանջեալ հարկին ինչքա՛ն ալ ծանր ըլլան հետեւութիւնները, պէտք է եւ անհրաժեշտ է ԻՐԱՊԱՇՏ ըլլալ եւ առողջ տրամաբանութեամբ դիմակայել ցանկացած իրավիճակ:

   Ի վերջոյ, 21 Մարտ 2014-ը, իւրաքանչիւր քեսապցիի կեանքի տետրակին մէջ սեւ էջ մըն էր, որ պէտք է անցեալի գերեզմանին մէջ անվերջ թաղել: Իւրաքանչիւր քեսապցի իր հոգիին խորերը արդէն բաւական վէրքեր ունի առնչուած այդ թուականին եւ զանոնք վերաթարմացնելու կարիքը չունի: Ի՛նչը յիշել, որ մեր ՍԵՓԱԿԱՆ ԿՈՒՐՈՒԹԵԱՆ զոհը գացինք: Ի՛նչը յիշել, որ մեր սեփական հպարտութիւնը աւելի դասեցինք քան մեր գիւղն ու գիւղացիները: Ի՛նչը յիշել, որ մեր թերութիւններուն կողքին զոհը դարձանք քաղաքական մեծ խաղի մը: Ի՛նչը յիշենք, որ մեր դարաւոր թշնամին յարմար առիթը գտնելու փաստեց իր ինչութիւնը, շատերուն համար զարմանք պատճառելով: Բայց ինչո՛ւ զարմանալ, չէ՛ որ դարեր շարունակ թուրքը նոյնն է, բան չէ փոխուած. Այսինքն եթէ խօսինք ու ըսենք որ նոյն որճրագործը, նոյն բարբարոսը, նոյն, նոյն, նոյն, բա՛ն պիտի փոխենք. Եթէ այդպէս է, չարաչար կը սխալինք, որով նոյն թուրքին եթէ դարձեալ առիթը տրուի, նոյնը եւ աւելի գէշն ալ կ՛ընէ, իսկ մենք դարձեալ կը յայտնուինք ՈՉԽԱՐԻ նոյն կարգավիճակին մէջ. Ինչո՛ւ, որովհետեւ մեր կարճ խելքով «մեր բարձրացուցած շշուկային աղմուկներով» կը փորձենք աշխարհին հասկցնել, որ իր ՇՓԱՑԱԾ պոռնիկը՝ որճրագործ է ու ցեղասպան… Հէյ վա՜խ մեզի…

    21 Մարտ 2014-ը պատմութեան մէջ թող մնայ, պէտք չէ յիշել եւ ոչ ալ յիշեցնել, որովհետեւ յիշել ուզողը ՇԱՏ ԼԱՒ կը յիշէ: 21 Մարտ 2014-ը, իւրաքանչիւրի քեսապցիի համար պարզապէս խթան մը թող ըլլայ, զգաստութեան, արթնութեան եւ ոչխարի կարգավիճակէն դուրս գալու համարձակութեան: Մեր հպարտութիւնն ու գիտոսիկութիւնը մէկ կողմ ձգենք, մտածե՛նք այսօրուան մասին, որպէսզի վաղը մեզի եւ մեր զաւակներուն համար ԼՈՒՍԱՇՈՂ ըլլայ:

Յակոբ Քորթմոսեան

Կինը Հայ Գրականութեան մէջ

Ինչքա՜ն հարուստ է մեր գրականութիւնը հայ կանանց գովքը հիւսող իր չափածոներով եւ արձակներով:Ինչքա՜ն ազատ ու անկաշկանդ են այսօրուան մեր գրողները իրենց սիրոյ արտայայտութեանց մէջ:Ինչքա՜ն ազատ է ի'նքը՝ կինը այսօր, իր վարքագիծով եւ աշխարհընկալման դրսեւորմամբ:Սակայն եթէ պահ մը յետադարձ ակնարկ նետենք դէպի անցեալ,պիտի տեսնենք,թէ սկզբնական դարերուն, Հեթանոսութեան տապալումով եւ Քրիստոնէութեան մուտքով, երբ գեղարուեստական գրականութեան նպատակը եղած էր միա'յն քրիստոնէութեան ամրապնդումը եւ եկեղեցւոյ շահերը հետապնդելը,որքան սեղմ էին գրողի մը սահմաններն ու իրաւասութիւնները:Այդ դարերուն կինը իրաւազրկուած էակ կը համարուէր: Ով որ կնոջ մասին որեւէ խօսք գրէր անպատուաւոր գրող կը համարուէր եւ իր գործը կը քննադատուէր որպէս՝՝անբարոյ՝՝ կամ ցած ճաշակի արուեստ: Բարեբախտաբար միջնադարեան գրողները 13-16-րդ դարերուն շարունակելով հանդերձ այդ աւանդները,կրօնական քօղի տակ աստիճանաբար սկսան բացուիլ կեանքին,առօրեային,մարդկային զգացումներուն եւ սիրոյ գաղափարին առջեւ: Կինը դարձաւ աստուածային պարգեւ մը.

Դու ստեղծեր զկինն ի կողէն,

Վասն Ադամայ սիրոյ համար: (Յովհ.Թլկուրանցի)

Այսպիսով, միջնադարեան գրողները Հետզհետէ սկսան գովերգել կինը աւելի անկաշկանդ եւ առանց քօղարկումներու: ՝՝Մարդ որ սիրոյ կու հանդիպի, այլ ոչ աղօթք ի միտ կու գայ՝՝: Յովհաննէս Թլկուրանցիի պատկերացումով՝սէրը այնպիսի զգացում մըն է, որմէ ոչ ոք կրնայ զերծ մնալ:Ան կը խոստովանի,թէ Կնոջ թովչանքին ու սիրոյն առջեւ անզօր են նոյնիսկ վարդապետները:

Ո՜վ չի յիշեր միջնադարեան գրող Նահապետ Քուչակի համարձակ տողերով գրուած՝՝Հայրէնները՝՝նուիրուած կնոջ ու սիրոյ մասին:Կինը պատկերուած է նոյնիսկ իր արտաքին յատկանիշներու ամենայն մանրամասնութիւններով:Քուչակի մօտ է նաեւ,որ առաջին անգամ կը հանդիպինք տղամարդու եւ կնոջ հաւասարութեան գաղափարին:Անոր համոզմամբ՝ինչպէս տղամարդը,այնպէս ալ կինը պէտք է ազատ ըլլան իրենց զգացմունքային աշխարհին մէջ:Մեծ ատելութիւն եւ ցասում ունի Քուչակ կինը դրամով կամ բռնի ամուսնացնողներուն նկատմամբ.-

Սէրն որ դրամով լինի,զինք էրել պիտի կրակով:

Սէրն խնձորով պիտի ու տրհեմ տրհեմ շէքէրով:

Արդի գեղարուեստական գրականութեան մէջ,ինչպէս վերը յիշեցի անթիւ անհամար են կնոջ նուիրուած ստեղծագործութիւնները: կինը ի յայտ կու գայ տարբեր դրսեւորումներով:Ան կը գովերգուի որպէս հմայիչ,սիրուհի, գեղեցկուհի եւ որպէս առողջ դատող, ոգեւորող, դաստիարակ, եւ վեհ արժէքներու ներշնչարան: 

Սակայն,այստեղ պէտք է յիշել նաեւ,որ կինը միշտ չէ որ գովասանքի արժանացած հերոս եղած է ողջ գեղարուեստական գրականութեան անդաստանին մէջ: Երբեմն ան սուր քննադատութեանց ալ ենթարկուած է:Տեսէք,թէ ինչպիսի՜ մեղադրանքի ու պարսաւանքի կ'արժանանայ Յակոբ Պարոնեանի կնոջ կերպարը ՝՝Ատամնաբոյժն Արեւելեան՝՝ թատերգութեան մէջ .-

՝՝Կին մը իր ամուսնոյն գլխուն փորձանքն է՝՝:

՝՝Երբ էրիկ մը կնկան իշխանութեանը տակ է՝ամուսնութիւնը անկատար է եւ վնասակար՝՝:

՝՝Դու'ք կանայք նոր լաթերը ամուսիններէդ աւելի կը սիրէք եւ անոնց քսակը կը պարպէք՝՝: ՝՝Դարուս օրիորդները աւելի նորութիւններու կը սիրահարին,քան թէ երիտասարդներու:Խե՜ղճ երիտասարդութիւն ,ինչ ժամանակի հասար...՝՝

Մաղթենք,որ կնոջ մասին միշտ դրական յիշատակութիւններ ըլլան, հայ կինը առաքինի ու հաւատարիմ մնայ իր արժանիքներուն ու միշտ վայելէ հասարակութեան յարգանքն ու պատիւը:

Սօսի Միշոյեան-Տապպաղեան

Մեծ Եղեռնի Զոհերու Սրբադասումը

Այս տարուան Ապրիլ 23-ին, Մեծ Եղեռնի զոհերու սրբադասման արարողութիւնը պիտի կատարուի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ: «Երանի անոնց,որ արդարութեան համար կը հալածուին,վասնզի անոնց է երկնքի արքայութիւնը» (Մատթէոս 5.10) կ'ըսէ Աստուածաշնչեան երանիներէն մին:Սակայն, Ժողովուրդին մօտ մտմտուքներ ու հարցադրումներ կ'առաջանան . միթէ՞ անոնք արդէն սուրբեր չէին մեզի համար: Հրանդ Տինքը, որ Հայ դատի մեծ նահատակն էր, ճշմարտութեան ու արդարութեան ձայնը, միթէ՞ սուրբ չի համարուիր, կամ Արցախի սահմանապահները, որոնք յանուն երկրի պաշտպանութեան կը զոհուին մինչ օրս, միթէ՞ սուրբեր չեն, կա'մ նոյնիսկ այն անմեղները, որոնք այս օրերուս կը նահատակուին Սուրիոյ նողկալի պատերազմին պատճառով, արդեօք սուրբերու շարքին չե՞ն դասուիր: Ուրեմն ինչի՞ հիման վրայ սուրբերու դասումը կը կատարուի:

Հայ միջնադարեան վկայաբանութեան մէջ, որպէսզի նահատակը սուրբ համարուէր, պէտք էր լրացնէր որոշ պայմաններ:

Ա. Պէտք էր Նահատակութիւնը ըլլար յանուն հաւատքի և հայրենիքի.ինչպէս Հռիփսիմեանց կոյսերու նահատակութիւնը:

Բ. Պէտք էր ազնուական ցեղէն ըլլար նահատակուողը,ինչպէս՝ Շուշանիկը, որ Վարդան Մամիկոնեանի դուստրն էր եւ Սահակ Պարթեւի աղջկան թոռնուհին: Շուշանիկի ամուսինը պարսից արքային հաճոյանալու համար, դաւանափոխ կ'ըլլայ ու կ'ընդունի զրադաշտական կրօնը: Շուշանիկը կ'ընդվզի ամուսնոյն դէմ , հաւատարիմ կը մնայ իր կրօնին ու չ'ենթարկուիր անոր: Ան յանուն Աստուծոյ վեց տարի չարչարանք, տանջանք ու զրկանք կը կրէ նոյնինքն իր ամուսնոյն կողմէն: 7-րդ տարին չդիմանալով այդ կտտանքներուն, Շուշանիկը կը հիւանդանայ ու կը վախճանի: Ան ամենայն հանգստութեամբ ու նոյնիսկ ուրախութեամբ կ'ընդունի իրեն ուղղուած տանջանքը, որովհետեւ կը հաւատայ, թէ ան զինք դէպի Աստուած պիտի առաջնորդէ: 

Գ.Պէտք է աննկուն կամքի տէր անձ ըլլար:

Դ. Մահանալէն ետք անոր մարմինը չէր նեխեր ու գազանները չէին յօշոտեր զայն:

Ե. Մահանալէն ետք անոնց վրայ կ'երեւէր սրբութեան նշանը: 

17-րդ դարու վկայաբանութեան մէջ յիշուած է նաեւ «Անդրեաս Երէց»ը որպէս սուրբ: 1617-ին, երբ դաժան Շահ Աբբասը Ագուլիս կը մտնէ, դպրոցի ծնողները իրենց զաւակներուն մազերը կը խուզեն, որպէսզի Շահը յանկարծ մէկը հաւնելով հետը չտանի: Երբ Շահը կ'ուզէ իմանալ այս արարքին դրդապատճառը, Անդրէասը անմիջապէս իր վրայ կը վերցնէ ծնողներուն «մեղքը»:Շահը հասկնալով Անդրէասի զոհաբերումը երկու պայման կը դնէ անոր առջեւ. կա'մ մահմետականութիւն ընդունիլ, կա'մ ալ նահատակուիլ: Բնականաբար Անդրէասը կը հրաժարի դաւանափոխ ըլլալու որոշումէն, այդ իսկ պատճառով կ'արժանանայ ամէնէն զազրալի պատիժին. որովայնը կը պատռեն,աղիքները դուրս կը թափեն ու գլխիվայր կը կախեն զինք հրապարակին մէջտեղը: Երկու օր տանջուելէ ետք,Անդրէաս կը վախճանի: Հոգեւորականները զինք անմիջապէս կը դասեն սուրբերու շարքին ու իրեն վերաբերող գանձեր ու տաղեր կը հիւսեն: Անդրէասի կեանքի պատմութիւնը կը զետեղուի «Յայսմաւուրքին» մէջ : Յետագային սոյն վկայաբանութեան հիման վրայ ալ Մուրացանը «Անդրէաս Երէց»անունով վիպակ մը կը գրէ: 

Ահաւասիկ, կը տեսնենք, թէ ինչպէ'ս Միջնադարեան մտածողութեան ու հաւատալիքներու արդիւնք է վերը նշուած սուրբերու դասումը:

Հիմա,որ արժեչափերը ու հաւատալիքները փոխուած են, այս առարկայապաշտ դարուս, երբ մարդիկ հոգեւորէ աւելի շօշափելի փաստերու եւ իրողութիւններու կը հաւատան՝ հարց կը ծագի, թէ ի՞նչ օգուտ պիտի բերէ Ցեղասպանութեան սրբադասումը մեզի համար այսօր: Արդեօք միայն հոգեւոր նպատա՞կ կը հետապնդէ, թէ՞ քաղաքական իմաստ ալ կը կրէ իր մէջ: Ամէն պարագայի մեր անմեղ զոհերը սրբադասելով մեր սրտերը չեն հովանար, քանի դեռ ցեղասպան թուրքը չէ ընդունած պատմական ճշմարտութիւնը ու մեր նահատակներուն աճիւնները հանգիստ չեն ննջեր մինչեւ մեր դատի արդար լուծումը:Ահա այն ատեն է,որ հայ ազգը պիտի թօթափէ զոհ ըլլալու կրծող զգացումը ու ամենայն հպարտութեամբ՝ որպէս ամբողջական հաւաքականութիւն, արժանավայել կերպով պիտի ներկայանայ աշխարհին:

Սօսի Միշոյեան-Տապպաղեան

ՀԵՏԱՔՐՔՐԱԿԱՆ ՈԳԵԿՈՉՈՒՄ ՄԸ ՊՈԼՍՈՅ ՄԷՋ

Մարտ 8-ի Կանանց Միջազգային Օրուան առթիւ, մինչ Դիմատետրի կայքէջերը կ՛ողողուէին իգական սեռին ձօնուած վարդերու ու երփներանգ ծաղիկներու պատկերներով, անդին, Պոլսոյ մէջ, տեղւոյն հայ գաղութը կը կազմակերպէր շատ հետաքրքրական ու եզակի ոգեկոչում մը՝ յիշելու համար Հայ Գրականութեան առաջին կին վիպագիրը, գրագիտուհի Սրբուհի Տիւսաբը (Վահանեան)։
Տիկին Տիւսաբ մահացած էր 1901- ին, 60 տարեկանին։ Զինք թաղեր էին Պոլսոյ Լատին Գերեզմանատան մէջ, որովհետեւ իր ամուսինը Ֆրանսացի մըն էր։
Արդ, անցեալ Կիրակի, Մարտ 8-ին, Պոլսոյ Հայ Կաթողիկէ համայնքին նախաձեռնութեամբ յարգանքի այցելութիւն մը տրուեր է Լատին Գերեզմանատունը ու իր շիրիմին վրայ՝ ոգեկոչուեր է «Արաքսիա», «Սիրանոյշ» եւ «Մայտա» վէպերուն տարաբախտ հեղինակուհին։
Գերեզմանատան մատրան մէջ, նախ, մատուցուեր է Ս. Պատարագ, ձեռամբ Կաթողիկէ Հայոց առաջնորդ Լեւոն արք. Զէքիեանի, որ խօսեր է նաեւ օրուան պատշաճ շահեկան քարոզ մը։ Յետոյ, ներկաները, թիւով՝ բաւական ստուար, համախմբուեր են Սրբուհի Տիւսաբի շքեղ դամբարանին շուրջ եւ ոգեկոչեր են զինք։ Սրտի խօսքեր արտասաներ են Զէքիեան Գերապայծառ, Էսայեան վարժարանի ուսուցչուհիներէն Նարօտ Թօմաքեան, «Ժամանակ» օրաթերթի կազմէն Սեւան Տէյիրմէնճեան եւ վերջապէս՝ թուրք ուսումնական երիտասարդ Ֆաթիհ Մէհմէտ Ուսլու, որ արտայայտուեր է հայերէնով, խորապէս տպաւորելով ներկաները։
Այս լուրը հաղորդող «Մարմարա» օրաթերթը նկատել կու տայ, որ վերոյիշեալ թուրք երիտասարդը հայերէն սորված է Վենետիկի մէջ, այնտեղ աշակերտելով Հ. Լեւոն Զէքիեանի հայերէնի ամառնային խտացեալ դասընթացքներուն…։
Արեւմտահայ մեր գրականութեան քիչ-շատ ծանօթ ամէն ոք գաղափար մը ունի անշուշտ Սրբուհի Տիւսաբի մասին։ Ան սիրահարուած էր ժամանկաշրջանի երեւելի բանաստեղծներէն Մկրտիչ Պէշիկթաշլեանին։ Անկարելի սէր մը, որովհետեւ Պէշիկթաշլեան թոքախտէ վարակուած՝ պիտի մեռնէր շատ կանուխ…։
Սրբուհի Տիւսա՜բ։ «Ֆէմինիզմ»ի առաջին ջահակիրը հայ իրականութեան մէջ։
Եթէ օր մը Պոլիս այցելէք, դո՛ւք ալ գացէք Լատինաց Գերեզմանատունը ու մոմ մը վառեցէք անոր շիրիմին վերեւ…։ Լ.ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Հրաչ Քալսահակեան կը գրէ Սուրիոյ ապագային մասին՝

Սուրիոյ մասին ըսած եմ որ այս հարցը շատ երկար պիտի տեւէ, իսկ եթէ Ասատ իշխանութեան վրայ մնաց՝ աւելի երկար, այսինքն իր կեանքի հասակին չափ պիտի երկարաձգուի:

Ենթադրենք որ Ասատ կրցաւ ինքզինք պարտադրել որոշեալ հողաշերտի մը վրայ: Այդ հողաշերտը (որուն մէջ հաւանական է որ Հալէպ չգտնուի) պիտի դառնայ նոր ու փոքրածաւալ Սուրիա մը, որ դարձեալ 2011 թուականի սեմին կանգնած պիտի ըլլայ: Այսինքն նոյն դէպքերը պիտի կրկնուին, մինչեւ որ այդ նոր ու փոքրածաւալ ասատական (կամ այլեւս ալեւիական) Սուրիան լրիւ սիւննիազերծ դառնայ:

Մենք այս թոհուբոհին մէջէն ստիպուած պիտի անցնինք եթէ Սուրիա ապրինք, որու արդիւնքով, ուշ կամ կանուխ, Հալէպ կրնայ հայաթափ դառնալ (կամ զգալիօրէն կը նօսրանայ այդտեղի հայութեան թիւը), եթէ ոչ բռնի ապա տնտեսապէս եւ ապահովական գետնի վրայ արիւնաքամ ըլլալուն պատճառով:

Ասատ միակ պատասխանատուն չէ այս դէպքերուն, բայց պատասխանատուութեան մեծ մասը իր եւ իր սեղմ շրջանակին վրայ կ'իյնայ: Անոնք էին որ չկրցան պատնէշի վրայ գտնուիլ: Բայց իմաստ չունի այլեւս պատասխանատուութեան մասին խօսիլ, այլ պէտք է լուծումի մասին խօսիլ:

Բայց ի՞նչ լուծում եթէ բոլոր կողմերը (Ասատ եւ ընդիմադիրներ) նոյն ձեւով կը շարունակեն իրենց ընթացքը: Եթէ անոնցմէ մէկը կամ միւսը ընթացք փոխէ այն ատեն լուծումի մը նշոյլը կարելի ըլլայ տեսնել: Բայց չորս տարիէ ի վեր իւրաքանչիւր կողմ աւելի խարսխուած է իր միտքերուն վրայ: Վրան ալ միջազգային ահաբեկչութեան հարց աւելցած է:

Նախ ուրեմն սպասենք, որ միջազգային ահաբեկչութեան հարցը լուծուի, ապա կարգը կու գայ Սուրիոյ ներքին հարցերուն:

ՅԱԿՈԲ ՕՇԱԿԱՆ ԵՒ ԻՐ ԱՇԱԿԵՐՏՆԵՐԸ…

Կրթական ասպարէզի մէջ գտնուողներուն համար, մի՛շտ ալ, մղձաւանջ մը դարձած է դասապահու ընթացքին աշակերտին «անտարբերութիւն»ը։ 
Ձեր դիմաց եթէ ուսուցիչ մը կամ ուսուցչուհի մը ելաւ՝ անպայման առիթը պիտի գտնէ գանգատելու նոր սերունդին անտարբերութենէ՜ն, արժէքներու նկատմամբ անոր որդեգրած արհամարհանքէ՜ն, դասարանէն ներս անոր ոչ-տիպար կեցուածքէ՜ն…
Ընդունի՛նք, որ աշակերտութեան նկարագիրն ու «խմոր»ը, տասնամեակէ տասնամեակ փոփոխութիւններու ենթակայ եղած է՝ դէպի աւելի յոռին, աւելի անհանդուրժելին, աւելի ընդվզեցուցիչը…։
Սակայն շահեկան պիտի ըլլար հարց տալ, թէ անցեալի (քառասուն, յիսուն տարի առաջուան) աշակերտները արդեօ՞ք աւելի պիտանի տարրեր էին, աւելի բարեկիրթ ու աւելի յարգալիր։ 
Հարցում մըն է ասիկա, որ վէճի դուռ կրնայ բանալ հաւանաբար։
Բայց կը թուի ինծի, որ «աշակերտ» կոչուած էակը հին ու նոր բոլո՜ր ժամանակներուն ալ ընդհանրապէս միեւնոյն հոգեվիճակն ու տրամադրութիւնը ունեցող անհատն է, որ առհասարակ չի կրնար գոհացնել իր ուսուցիչը, ինչպէս որ ուսուցիչն ալ, իր կարգին, ընդհանրապէս չի յաջողիր գոհացնել բոլոր աշակերտները։ Ուստի, յաճախ կը ստեղծուի անբաղձալի հակադրութիւն մը, որ ինծի կը յիշեցնէ հարսի-կեսուրի յաւիտենական պայքարը…
Այս մտորումները ունեցայ՝ երբ կ՛ընթերցէի Մուշեղ Իշխանի յուշերը իր ուսուցիչներուն մասին։
Զորօրինակ, խօսելով Յակոբ Օշականի մասին (որ իր ուսուցիչն եղած է Կիպրոսի Մելգոնեան վարժարանը, 1928-30), Մ. Իշխան կ՛ըսէ որ իրենց դասարանը կը բաղկանար երեսուն աշակերտէ, որոնցմէ հազիւ 3-4 հոգին անհամբերութեամբ կը սպասէին Օշականի դասարան մուտքին, մինչ աշակերտութեան «մեծ մասը առ ի պարտականութիւն կը հետեւէր դասին, շատ հեղ առանց հասկնալու կամ առանց մասնաւոր հետաքրքրութեան»…։
Տողերը ցնցիչ են։ Պատկերացուցէք հայերէնի դասապահ մը, ուր դասատուն մեծանուն Յակոբ Օշականն է, իսկ գրասեղաններուն ետեւ նստող տղաքը անտարբեր են թէ՛ դասին, թէ՛ ուսուցիչին նկատմամբ…։
Արդեօ՞ք իսկապէս ոչի՛նչ փոխուած է «աշակերտ»ին ընթացքին մէջ՝ 30-ական թուականներէն մինչեւ 2015…։ Լ.ՇԱՌՈՅԵԱՆ

ՀԱԼԷՊԱՀԱՅ ԲԵՄԻՆ ԾԱՂԿՈՒՆ ՈՍՏԵՐԸ…

ՀԱԼԷՊԱՀԱՅ ԲԵՄԻՆ ԾԱՂԿՈՒՆ ՈՍՏԵՐԸ…

Այս լուսանկարը անդրադարձումներու մղեց զիս։

Անոր նեղ շրջանակին մէջ՝ նախ անմիջապէս ճանչցայ սփիւռքահայ բանաստեղծութեան ապրող նահապետը՝ Ժագ Յակոբեանը։ Ո՞վ իր կեանքին մէջ քանի մը քերթուած չէ լսած Ժագ Յակոբեանէն, հայրենաշունչ կամ կրօնաշունչ…։ Նախկին եգիպտահայ մեր այս սիրելի բանաստեղծը, որ տասնամեակներէ իվեր կայք հաստատած է Ամերիկա, ներկայիս…98 տարեկան է։ Անհաւատալի է թերեւս, բայց իրականութիւն է։ Ու դեռ՝ կայտառ է ան, պահելով իր մտքին պայծառութիւնն ու արթնութիւնը…։

Իր կողքին՝ Շուշանիկ Մելքոնեանն է։ 

Հալէպահայերը պէտք է յիշեն Շուշանիկը, որ ութսունական թուականներուն գրական շունչ մը կու տար մեր բեմերուն՝ յաճախակի կերպով բանաստեղծութիւններ ասմունքելով Սեւակէն ու Թէքէեանէն, Վարուժանէն ու Սիամանթոյէն, Կապուտիկեանէն կամ Մուշեղ Իշխանէն։ Տիրական ներկայութիւն մըն էր բեմին վրայ։

Յետոյ, օր մըն ալ, անհետացաւ ան հրապարակէն։ Լսեցինք, որ գաղթեր էր Գանատա…։ Իր մեկնումով, շող մը մարեցաւ կարծէք մեր բեմերուն վրայ։

Քանի մը օր առաջ մամուլի մէջ կարդացի, թէ Շուշանիկ Մելքոնեան ասմունքի փառաւոր հանդէս մը սարքեր է Լոս Անճելըսի մէջ (Փետրուար 24-ին), ամբողջ մէկուկէս ժամ վարար գետի մը նման յորդեցնելով հայ բանաստեղծութենէն գոյնզգոյն հատուածներ, շարքեր։ Ան, ի միջի այլոց, արտասաներ է նաեւ գործեր ծերունազարդ Ժագ Յակոբեանէն, որ անձամբ ներկայ եղեր է գրական այս խրախճանքին…։ 

Ի՜նչ երանութիւն՝ ալեհեր ու դարահասակ բանաստեղծին համար…։

Շուշանիկ Մելքոնեա՜ն…։ Ոստ մը՝ հալէպահայ բեմին երբեմնի ծաղկուն ոստերէն…։ Լ. ՇԱՌՈՅԵԱՆ

«ԶՈՒԱՐԹՆՈՑ» ԵՐԳՉԱԽՈՒՄԲԸ ՈԳԵՒՈՐ ՄԹՆՈԼՈՐՏԻ ՄԸ ՄԷՋ ՊԱՆԾԱՑՈՒՑ ՀԱՅ ԵՐԳԸ

Այսօր, Կիրակի 8 Մարտի երեկոյեան, Հալէպի «Եսայեան» հանդիսասրահը դա՛րձեալ ողողուած էր լոյսերու, երաժշտական ձայներու կամ ալիքներու, ինչպէս նաեւ ծափերու տարափով մը։ Համազգայինի «Զուարթնոց» երգչախումբը պիտի տար իր տարեկան աւանդական համերգը։ 

Իրականութեան մէջ, որոշ յուզմունք մըն ալ ապրեցանք սրահէն ներս, որ լեցուն էր կիսով միայն…։ Պարզ է. գաղութը արագօրէն կը նօսրանայ, մեծաթիւ ընտանիքներ խումբ-խումբ կը գաղթեն պատերազմական դաշտի վերածուած այս երկրէն, ու հետեւաբար՝ դժուար պիտի ըլլայ այսուհետեւ բերնէ բերան լեցնել մեր սրահները…։ 

Արդէն, մեծ զոհողութիւններով է որ դեռ կը շարունակենք մեր ազգային-համայնքային կեանքը։ Զորօրինակ, «Զուարթնոց» երգչախումբը, երեք տարուան ակամայ դադարէ մը ետք է որ վերջապէս կրցած էր վերակազմել ինքզինք ու բեմ բարձրանալ սիրուն յայտագրով մը ու 45 երկսեռ անդամներով։ Ի՜նչ լաւ էր, որ այժմու խմբավար Յարութ Ալապոզանեանի մականին տակ՝ «Զուարթնոց» կը շարունակէր ապրեցնել աւելի քան քառասուն տարուան աւանդութիւն մը ու բեմական խնջոյք կը սարքէր Հայ Երգի սիրահարներուն համար։

Շուրջ երկու ժամուան ընթացքին ունկնդրեցինք 25-է աւելի երգեր։ Սկսանք Չարենցի «Ես իմ անոյշ Հայաստանի»ով, յետոյ տակաւ շրջեցանք Հայաստանի գեղջկական անդերուն մէջ՝ Կոմիտասի «Սօնա եար»ով, «Իմ չինարի եար»ով, «Շողեր ջան»ով, «Ալագեազ»ով…։ Աղօթք մրմնջեցինք մեր ննջեցեալներուն հոգիներուն խաղաղութեան համար՝ նո՛յն Կոմիտասի «Տէ՜ր, ողորմեա»ով։

Յետոյ հաճոյքով ականջ տուինք Սայաթ-Նովային, աւելի ուշ ալ՝ շատ խանդավառ ու ոգեւոր մթնոլորտի մը մէջ ձայնակցեցանք երգչախումբին հրամցուցած էստրատային հոյակապ երգերուն, որոնց մենակատարները (Ռազմիկ Քէլխաչերեան, Լուսիա Պանտաք, Ռոզալին Արամեան, Եղիա Քիլէճեան եւ Յակոբ Շառոյեան) ողջունուեցան խելայեղ ծափահարութիւններով։ 

Բեմը յարդարուած էր ճաշակով ու պատշաճօրէն։ Հանդիսավարուհի Սիւզան Նեվրուզեան-Տատաղլեանն ալ, երգի իւրքանչիւր կատարումէ առաջ՝ մթնոլորտը կը ջերմացնէր գրական իմաստալից մէջբերումներով։

Միով բանիւ՝ Հալէպ ապրեցաւ մշակութային Կիրակի մը եւս։ Լ. ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Ուշացած,բայց Արժէքաւոր

Խօսքը մշակոյթի գործիչներու պանթէոնին կից գտնուող նորակառոյց Կոմիտասի տուն թանգարանին մասին է,որուն պաշտօնական բացումը, սեղմ շրջանակով մը կատարուեցաւ սոյն տարուան Յունուար 29-ին:Այժմ,սակայն անոր դռները մի'շտ բաց են իւրաքանչիւր այցելուի դիմաց:

Ինչպէ՜ս կարելի է թանգարան մտնել ՝ առանց յարգանքի տուրքդ մատուցելու հայ մշակոյթի Վարպետներուն նկատմամբ : Պանթէոնին մէջ հանգչած է Յովհաննէս Շիրազը,Սիլվա Կապուտիկեանը,Մարտիրոս Սարեանը,Վահան Տէրեանը,Աւետիք Իսահակեան, Ալեքսանտր Թամանեանը,Վրթանէս Փափազեանը, եւ այլ մշակոյթի Մեծերու կողքին,ինքը՝Կոմիտաս վարդապետը:Իւրաքանչիւրի շիրիմին առջեւ մի քանի վայրկեան կանգ կ'առնես, կը փշաքաղուիս ու կը սկսիս քառեակ մը,տող մը,նշանաւոր խօսք մը,կամ կարդացած մէկ յուշդ մտաբերել:

Ապա,կ'ուղղուիս դէպի Կոմիտասի երկյարկանի տուն թանգարանը,որ արդէն իսկ վաղո՜ւց պէտք էր իր հասցէն ունենար Երեւանի մէջ:Պարզուեցաւ,որ թանգարանի ճարտարապետն ալ մեր բոլորին ծանօթ երգահան՝ Արթուր Մէսճեանն է: Մուտքին, անմիջապէս տպաւորիչ կը դառնայ տախտակազարդ դուռը, փորագրուած՝ վարդապետին խօսքերով:

Ներսը շատ ոգեշնչող է ու արդիական սարքերով պատրաստուած: Հո'ն են Կոմիտասին իրերը,նօթատետրերը,թղթահատ դանակը,սափորը,կարպետը,վկայականները,նամակները,բանահաւաքչական արխիւները, կիսաւարտ թողած ստեղծագործութիւնները,

դաշնամուրը,ծիրանափողը,արժէքաւոր նկարները, լսողական (audio) սարքով օժտուած ձայնասկաւառակները եւ այն ամէնը,որ հայերուս համար պատիւ ու պարծանք կը բերէ: Զբօսավարին ուղեկցութեամբ շրջան ըրինք տարբեր ցուցասրահներ ու իրազեկ դարձանք իր կեանքի ամէն մանրամասնութիւններուն:Կոմիտասը արեւմտահայ ու արեւելահայ մշակոյթները կապող օղակը դարձաւ,որովհետեւ բանահաւաքութիւն ըրաւ ե'ւ արեւելահայ ե'ւ արեւմտահայ հատուածներուն մէջ:Ան մարդկային բարձր արժանիքներու տէր անձ մըն էր նաեւ.բնաւորութեամբ շատ կենսուրախ, կատակասէր,սրամիտ ու փոքրիկներուն սիրահար:

Տպաւորիչ է նաեւ վերջին ցուցասրահը,ուր զետեղուած է Կոմիտասի կիսանդրին,որուն վրայ Պարոյր Սեւակի ՝՝Անլռելի Զանգակատուն՝՝ ին հիման վրայ, կառուցուած է զանգակատուն մը՝ իր ղօղանջող զանգակով:

Ներքին գոհունակութեամբ եւ ակնածանքով դուրս կ'ելլես տուն-թանգարանէն՝միտքիդ մէջ կրկնելով Սեւակի վերամբարձ տողերը.-

՝՝Դո'ւ, վարդապետ

Ամենայն հայոց երգի վեհափառն ես ,

Դու մեր երգի Մեսրոպ Մաշտոց,

Դու՝ խազերի մեր քերական,

Դու՝հոգեւոր մեր շարական

Դու մեր կարօտ ու մեր մորմոք,

Մեր տաղի քուրմ,

Մեր խաղի մոգ,

Մեր մշտահունչ ու մշտարթուն,

Անլռելի զանգակատուն: (Պ.Սեւակ)

Սօսի Միշոյեան-Տապպաղեան

ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆԸ ԹՈՒՐՔԻՈՅ ՔՄԱՀԱՃՈՅՔԸ ՉԻ՛ ԿՐՆԱՐ ԸԼԼԱԼ

Կիրակոս (Կարօ) Գույումճեան, Քուէյթ

Սոյն գրութեան արաբերէն բնօրինակը լոյս տեսած է Լոնտոնեան «Ալ Հայաթ» եւ Լիբանանեան «Ան Նահար» թերթերուն մէջ:

Ահաւասիկ նոր գրգռիչ քայլ մը առնուած Թուրքիոյ նախագահ տիար Րէճէպ Թայիպ Էրտողանի կողմէ, ուր այս քայլով նախագահը կ'ոտնակոխէ քաղաքական, դիւանագիտական, մարդկային եւ բարոյական ընդունուած բոլոր արժէքները. հրաւիրելով աշխարհի մեծամեծները ներկայ գտնուիլ Կալիպոլիի՝ Չանաք Քալէի (Տարտանէլ) ռազմաճակատի 100 ամեակին նուիրուած հանդիսութիւններուն, որոնք պիտի կատարուին արհեստականօրէն ընտրուած թուականի մը՝ 2015ի Ապրիլ 24ին, այսինքն այն նոյն թուականին երբ Հայաստանի Հանրապետութիւնը հանդիսաւորապէս պիտի նշէ Հայոց Ցեղասպանութեան 100 ամեակը:

Դեռ աւելի վիրաւորականը այն է, որ Էրտողանը հրաւիրեալներու շարքին մէջ ներառած է նաեւ Հայաստանի նախագահը: Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ կ'ընթանայ դիւանագիտական պայքար, երբ վերջինս կը մերժէ ընդունիլ կատարուած Հայկական Ցեղասպանութիւնը երբ 1915ին, Օսմանեան թուրքիոյ կողմէ ջարդի ենթարկուեցաւ հայ ազգը եւ որուն զոհ գացին մէկ ու կէս միլիոն անմեղ հոգիներ: Այս հրաւէրը մեծ վրդովմունք եւ զայրոյթ յառաջացուց Հայաստանի մայրաքաղաք Երեւանի մէջ, որ այս հրաւէրը նկատեց թուրքերու կողմէ պատմութիւնը խեղաթիւրելու ձախող փորձ:

Իրար հետ դիւանագիտական կապ չհաստատած երկու մայրաքաղաքներու՝ Երեւանի եւ Անգարայի միջեւ տեղծուած նոր լարուածութիւնը պատճառը Էրտողանի ընտրած թուականի 24 Ապրիլ 1915ին սկսած Հայկական Ցեղասպանութեան յիշատակի օրուան հետ կեղծ զուգադիպումն է, մինչ Կալիպոլիի ռազմաճակատը տեղի ունեցաւ նոյն տարուայ Մարտ 18ին Անգլիական, Նիու Զելանտական, Ֆրանսական եւ Աւստարալիական զօրքերու ներկայիս Թուրքիոյ Հիւսիս Արեւմուտքը գտնուող Կալիպոլի թերակղզի ցամաքահանումով: Թուրքիոյ նախագահը կը ձգտի շուարումի մատնել միջազգային ընկերութիւնը եւ նեղ դրութեան մատնել երկիրներու նախագահները, եւ զանոնք պարտադրաբար առաջնորդել Իսթանպուլ, փոխան Երեւանի:

Էրտողանի հրաւէրին պատասխանաելով Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան կը նշէ, որ Էրտողան պատմական զուգադիպութիւնը շահագործելով կ'ուզէ աշխարհի ուշադրութիւնը շեղել Հայոց Ցեղասպանութեան նուիրուած տեղի ունենալիք միջոցառումներէն: Կշտամբելով եւ քննադատելով Անգարան «հերքելու աւանդական քաղաքականութիւն վարելու մէջ» Հայաստանի նախագահը կ'աւելցնէ, որ ինք նախապէս հրաւէր ուղղած է նախագահ Էրտողանին, մասնակցելույառաջիկայ Ապրիլ 24ին Երեւանի մէջ կայանալիք հանդիսութիւններուն, եւ թէ ինք սովորութիւն չունի ընդառաջել հրաւէրին հիւրի մը որ մերժած է իրեն իսկ ուղղուած հրաւէրը:

Թրքական այս քայլը քննադատութեան ենթարկուեցաւ նաեւ Հայկական Սփիւռքը ներկայացնող «Հայկական կազմակերպութիւնները համակարգող Համաշխարհային Յանձնախումբ»ին կողմէ, որ երկիրներու մեծամեծները հրաւիրելով այս ճակատամարտին նուիրուած հանդիսութիւններուն՝ արձանագրելով, որ «դիւանագիտական հակայ կրակահերթ կ'արձակէ» ձախողցնելու նոյն օրը Երեւանի մէջ կայանալիք հանդիսութիւններուն երկիրներու ղեկավարներու մասնակցութիւնը: «Ինտիփէնտընթ»ի հանրայայտ լրագրող Ռոպէրթ Ֆիսքը նոյնպէս անդրադարձաւ Թուրքիոյ այս քայլին, նկարագրելով զայն որպէս «Քաղաքական խելագարութիւն»: Ստորագրելով «Չանէք Քալէի՝ Կալիպոլիի նշման ժամանակացուցակը ամօթալի նախաձեռնութիւն մըն է թաքցնելու Հայկական Ցեղասպանութիւնը» վերնագրով յօդուած մը, Ֆիսք կ'ըսէ.« Այն միջոցին երբ աշխարհի ղեկավարները կը նախագծեն ոգեկոչել Առաջին Համաշխարհային Պատերազմին ընթացքին տեղի ունեցած Չանաք Քալէի ռազմաճակատը, նոյն այդ միջոցին անտեսելիութեան վտանգ կը ցցուի այլ յիշատակելի օրուան մը՝ Հայկական Ցեղասպանութեան յիշատակումը եւ ուշադրութիւնը շեղել անկէ»:

Ֆիսք կը յիշեցնէ թէ 2013 թուականին Թուրքիոյ նախագահ Ապտ Ալլահ Կիւլ Չանաք Քալէի 98 ամեակի յիշատակը ոգեկոչեց Մարտ 18ին, «Այն ատեն Թուրքիոյ մէջ որեւէ կողմ չըսաւ, թէ Չանաք Քալէի յիշատակը պէտք է նշել 24 Ապրիլին» Թուրքիոյ նախագահին այս քայլը նոյնն է թէ կոչ ուղղել ջնջելու Հայկական Ցեասպանութեան յիշատակումը եւ վերացնել զայն. Այս քայլը քաղաքական տհասութեան աղաղակող, բացորոշ ստորնութիւն մըն է, զուրկ մարդկային ամենապարզ աստիճանի արժանիքէ եւ խղճմտանքէ. ուստի կոչ կ'ուղղեմ երկիրներու նախագահներուն, մարդասիրական կազմակերպութիւններու ղեկավարներուն, պատուասէր բոլոր անհատներուն պոյքոթի նթարկել թրքական այս արհեստականօրէն ստեղուած առիթը եւ զատորոշել արդարը անիրաւէն, մասնակից չդառնալու համար պատմութեան խեղաթիւրումներու, զանոնք վերածելով քաղաքական ասեկոսներու եւ առեւտուրի, անարգելով մէկուկէս միլիոն նահատակներու հոգիները:

Պէտք չէ երբեք արհամարհել մարդկային պատմութեան թուականները արգիլելով անոնց առեւտուրի վերածումը պատեհապաշտ քաղաքագէտներու կողմէ՝ՄԱԿ-ի պարտականութիւնն է պահպանել Ապրիլ 24 որպէս Հայկական Ցեղասպանութեան Յիշատակի օր, ամէն տարի այդ առթիւ յիշեցնելով աշխարհին այդ մասին, որպէսզի չկրկնուի այս ողբերգութիւնը: 

Հայաստանի Հանրապետութիւնը, որպէս ինքնապաշտպանութիւն եւ առ ի յարգանք մեր նահատակներուն, պէտք է ձեռնարկէ քաղաքական, դիւանագիտական, տեղեկատուական լայն արշաւ, բացայայտելու թրքական պարզորոշ խաղը, որ յստակօրէն կը հակասէ նաեւ Թուրքիոյ իբր «Զէրօ հարց հարեւաններու հետ» Քաղաքականութեան: 

Թերեւս օգտակար է յիշել, թէ ինչպէս ամերիկացիները Ճափոնի մէջ ներկայ կը գտնուին Հիրոշիմայի վրայ աթոմական ռումբի նետուելու յիշատակի հանդիսութիւններուն, եւ թէ ինչպէս գերմանացի պատասխանատուները կը մասնակցին «Հոլոքոսթ»ի յիշատակման, մինչ նախագահ Էրտողան չկրցաւ այդ աստիճան ազնուութիւն եւ վեհանձնութիւն ցուցաբերել դէմ առ դէմ կանգնելու իրականութեան եւ պատահած իրողութեան հետ, ու տակաւին թուրքերը կը շարունակեն հերքելու եւ խարդախութեան քաղաքական իրենց ոճը հանդէպ Օսմանեան Կայսրութեան անցած տարիներու ընթացքին հայ ժողովուրդին նկատմամբ իրագործուած Ցեղասպանութեան:

Ամենայն դէպս, հակառակ թուրքերու կիրարկած հալածանքին, անարդարութեան, որոնք վեց հարիւր տարիներէ ի վեր հոմանիշ դարձած են հայու տառապանքին, եւ հակառակ այն փորձութիւններուն որոնց կ'ենթարկուի հայ ազգը- որուն շատ կը համարուին նոյնիսկ իր ցաւերն ու տխրութիւններն- հակառակ այս ամէնուն հայ ժողովուրդը տեղի չի տար, պարտութեան չի մատնուիր. մինչ Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ հետեւողականօրէն կը շարունակուին նախապատրաստութիւնները ոգեկոչելու պատմական այս ցաւալի ողբերգութեան յիշատակը, ներկայացնելով իրենց լաւագոյնը, հայերը յաւերժ կենդանի կը պահեն այս արդար դատը, որպէսզի այն մոռացութեան չտրուի եւ այսպիսի ոճրագործները չխուսափին արդար, արժանի պատիժէ:

Փառք ու պատիւ մեր սրբազան նահատակներուն: 

«Ալ Հայաթ» 21 Փետր. 2015, Լոնտոն

«Ան Նահար», 23 Փետր. 2015, Պէյրութ

Բնօրինակը արաբերէնով կարդալու համար սեղմել հոս

Կորսուած Հեռաձայնս

Անի Փանոսեան Մուրատեան

Անցեալ շաբթուան մէջ օր մը հեռաձայնս կորսնցուցի։ «Ձեռքի հեռաձայնս», ինչպէս ժողովրդական լեզուով կը թարգմանեն բջիջայինը։ Կարծես ոտքի հեռաձայն ալ կայ։

Շատ չմտահոգուելուս պատճառը այն էր, որ գիտէի թէ տան մէջ կորսնցուցած եմ։ Գիտէի որ ուշ կամ կանուխ պիտի գտնուէր։ Չսպասուած անկիւնէ մը։ Կամ ալ բոլորովին բացայայտ տեղէ մը, որ աչքիդ դիմացն է, բայց չես տեսներ։

Հարցը լրջացաւ այն ատեն, երբ գիտցայ թէ պէտք է տունէն դուրս ելլեմ։ Առանց հեռաձայնիս ինչպէ՞ս ելլեմ։ Առանց կօշիկի դուրս ելլելու պէս բան մըն է այդ։ Բոլորը գիտեն թէ մամային ինքնաշարժը տեղէն չի շարժիր, մինչեւ որ հեռաձայնը գտնուի։ Բայց այս անգամ մաման տունը առանձին է եւ կարեւոր ժամադրութիւն մը ունի։ Պէ՛տք է որ շարժի, հեռաձայնով կամ ոչ։

Ստիպուած դուրս ելայ։ Առանց հեռաձայնիս։ Թերեւս տասնամեակէ մը ի վեր առաջին անգամ ըլլալով։ Շատ անհանգիստ զգացի։ Կարծես բան մը պակսած էր ինձմէ։ Կը կարծէի շուրջս բոլորը զարմացած ինծի պիտի նային, հարցնելով թէ ո՞ւր է հեռաձայնս։ Հապա՞ եթէ արկած մը պատահի, դպրոցէն զիս փնտռեն, հարցում մը ունենամ, ինչպէ՞ս պիտի կապուիմ ընտանիքիս հետ։

Ինքզինքս հանդարտեցուցի մտածելով որ տասը-տասնհինգ տարի առաջ ինչպէ՞ս կ՚ապրէինք առանց հեռաձայնի։ Օր մը օրանց մէկը չմեռաւ հեռաձայն չունենալուն համար։

Կամաց-կամաց համոզուեցայ գաղափարին ու հանդարտեցայ։ Իմ կորուստս աշխարհի վերջը չէր։ Ինչպէս որեւէ կորուստ աշխարհի վերջը չէ եղած։ Նոյնիսկ շատ աւելի մեծերը։

Շուրջս գտնուող մարդոց հեռաձայնները երբ կը հնչէին, ես պէտքը չէի զգար պայուսակս պրպտելու, տակնուվրայ ընելու, ստուգելու համար թէ կանչուողը ի՞մ հեռաձայնս էր արդեօք։ Փառք Աստուծոյ, ամբողջ Ամերիկայի մէջ բոլորին հեռաձայնները նոյն զանգը ունին։

Չորս ժամ տունէն դուրս անցուցի տեղէ տեղ երթալով եւ տարբեր գործեր ընելով։ Չորս ժամուայ ընթացքին ոչ մէկը կրցաւ հետս կապուիլ։ Ոչ խօսիլ, ոչ text message գրել, ոչ Skype, ոչ Viber, ոչ Facebook, ոչ email, ոչ voice message, ոչ missed call։ Ընտանիքիս անդամներէն մէկը չկրցաւ ինձմէ բան մը ուզել, «մա՛մ, ասինչ բանը կրնա՞ս առնել, ասինչ տեղը կրնա՞ս տանիլ զիս»։ «Ասինչ մարդուն հետ կապուեցա՞ր հոգիս, ժամադրութիւն առի՞ր, պանքա հանդիպեցա՞ր»։ Մէկը չկրցաւ ինծի հարցում հարցնել։ Կարծիքս առնելու կամ կարծիք տալու համար մէկը չկրցաւ հետս կապուիլ։ Գէշ լուր ունեցող մը չկրցաւ ինծի հասցնել լուրը ու ամբողջ տրամադրութիւնս աւրել։ Ոչ ալ լաւ լուր ունեցող մը կրցաւ զիս ուրախացնել։ Երկու տարիէ զիս չյիշող, բայց խնդրանքի մը համար հետս կապուիլ ուզող մը չկրցաւ ինծի հասնիլ եւ հաւանաբար ուրիշ մը գտաւ փոխարէնս։ Գանգատ ունեցող մը, սիրտ պարպող մը, ինծի կարօտցող մը կամ չկարօտցող մը (այլ պարտականութեան համար հեռաձայնող մը) չկրցաւ հետս խօսիլ։ Ծառայութեան մը մասին կարծիքս հարցնող մը կամ ծառայութիւն առաջարկող մը անպատասխան մնաց։ Ինձմէ վճարում սպասող մը կամ վճարում ընող մը …չէ, վճարում ունեցողը կեանքին մէջ քեզի չի զանգեր։ Փառք տուր եթէ քու հեռաձայնիդ պատասխանէ։ Մէկը չկրցաւ ինձմէ տոմս գնել (լաւագոյն տեղէն, ամէնաաժանը եւ ամէնաառջեւը։ Ծայրի աթոռները, դեռ երեք օր կայ ձեռնարկին, պէ՛տք է որ ծայրի աթոռները ազատ ըլլան տակաւին)։ Նոյնիսկ ժամէն տեղեակ չէի, քանի ժամացոյց դնելու սովորոյթէն շատոնց հրաժարած եմ։ Հեռաձայն եղած տեղը ժամացոյցը ի՞նչ գործի կը ծառայէ։ Բացի եթէ քանի մը հազար տոլար կ՚արժէ անշուշտ…

Զգացի որ ընտանիքի, բարեկամներու, հարազատներու, օտարներու եւ ժամանակի շղթաներէն դուրս եմ։ Ազա՜տ եմ, բոլորովին ազա՜տ։ Ես իմ կեանքիս տէրը։ Ես իմ ժամանակիս տէրը։ Ներկաս ապրող եւ միայն ի՛մ մտահոգութիւններովս զբաղող։ Մէկ ցամաքամասի վրայ եմ, ոտքերս գետին, զբաղած միայն իմ կեանքովս։ Ոչ թէ մարմինով հոս, միտքով ուրիշ տեղ։ Աշխարհի մէջ մարդ չկայ որ կրնայ զիս գտնել եւ խանգարել։ Լուր չունիմ թէ աշխարհի միւս կողմը ինչ դժբախտութիւններ կը պատահին։ Ուրախութիւններն ալ զիս չեն հետաքրքրեր։ Դպրոցէն չեն կրնար զիս գտնել ըսելու համար որ, սիրտս բերանս գալէն յետոյ, աղջկաս ակռան փրթած է։ Ոչ ալ կրնան զիս շնորհաւորել թէ տղաս կամ աղջիկս ամսուան աշակերտը ընտրուած է։ Պէտք չունիմ։ Լաւն ալ գէշն ալ ձեզի պահեցէք։ Ես ազատ եմ եւ ուրախ։ Կը վայելեմ ազատութիւնս, որուն կորուստը նոյնիսկ չէի զգացած, նոյնիսկ դրամ կը վճարէի շղթաներուս համար։ Ափով դրամ։ Իմ ապրած ներկայ վայրկեանս ամէնամեծ ուրախութիւնս է։ Անջատուած շրջպատէս, անջատուած ամբողջ աշխարհէն։ Ձերբազատուած բոլոր պարտաւորութիւններէս։

Ի վերջոյ տուն վերադարձայ։ Յոգնած, բայց ուրախ։

Քիչ ետք աղջիկս վազելով մօտս եկաւ։ «Մա՜մ, քեզի լաւ լուր ունիմ։ Հեռաձայնդ գտայ։ Ի՞նչ կը խոստանաս ինծի որ քեզի տեղը ըսեմ»։

«Բան մըն ալ չեմ խոստանար։ Տեղն ալ եթէ չըսես, աւելի գոհ կը մնամ»։

Ես ալ չհաւատացի խօսքերուս, որ աս խենթի պէս հեռաձայնը փնտռող մաման է։

Բայց ի վերջոյ չդիմացայ եւ ձեռքս առի հեռաձայնս։ Հինգ հատ missed call, երեք հատ voice message, Facebook message, text message…

Հետաքրքրութիւնս զսպելով կոխեցի կոճակը եւ առանց նայելու բոլորը ջնջեցի։

 

Յակոբ Չոլաքեանի գիրքին քննարկումը

Sosy Mishoyan - Dabbaghian writes about senior Armenian language teacher, linguist, author and ethnographer Hagop Tcholakian and his recent book "The Three Days of Kessab", where the latest events related to this tiny Armenian town in North-West Syria are described, including the invasion of armed forces, who controlled the territory for few months before their withdrawal.

Ամէն անգամ,երբ Պարոն Յակոբ Չոլաքեանին կ'այցելեմ,հոգեկան թեթեւութիւն մը կը զգամ:Նախ որովհետեւ Մեծութեան մը հետ շփուելու առիթը կ'ունենամ,իսկ երկրորդ`կարօտի պապակս ձեւով մը յագեցուցած կ'ըլլամ:Կարօ'տ հանդէպ ծննդավայրի,կարօ'տը ճեմարանի,կարօ'տը հայագիտականի... եւայլն: 

Վերջին կատարած այցելութեանս ընթացքին ան պատգամեց,որ կամաց-կամաց սկսինք արմատաւորուիլ հայրենի հողին մէջ:Ի վերջոյ մեր բոլորին վերջը հո'ս պէտք է ըլլայ.-ըսաւ ան ու իր վերջին հրապարակած գիրքը՝՝Քեսապի Երեք Օրերը՝՝մակագրեց ու նուիրեց ինծի:

Գիրքը մէկ շունչով կարդացի:Երբեմն յուզուեցայ,երբեմն հեղինակին պոռթկումով ու զայրոյթով համակուեցայ.կարծես իրական շարժանկարի մը առջեւ նստած ըլլայի,որուն դէպքերն ու դէմքերը ամենայն հարազատութեամբ տողանցէին դէմս:Սակայն հեզասահ ընթերցումս կանգ առաւ տողի մը վրայ,զոր կ'ուզեմ առանձնացնել ու զրոյցի նիւթ դարձնել:

Հեղինակը յուզումնախառն նկարագրութեամբ մը կը ներկայացնէ,թէ ինչպէս 22 Մարտ 2014-ին,այսինքն Քեսապի տեղահանութեան երկրորդ օրը,երբ առիթը կ'ունենայ վերադառնալու իր բնակավայրը՝ կարեւոր իրեր վերցնելու նպատակով, հոն իր աշխատասենեակին մէջ ի դէմս իր գրապահոցներուն, մտորումներ կ'ունենայ:Ահաւասիկ կը ներկայացնեմ հատուածէն պատառիկներ:՝՝Հրատարակած գիրքերէս մէկական օրինակ պարունակող դարակին առջեւէն անցայ:Քովի դարակին մէջ վկայականներս,մետալներս,գնահատագիրներուս կապոյտ թաւշապատ տուփերը կային.Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահին Մովսէս Խորենացիի անուան մետալս վերջինն էր:Հեգնախառն ժպիտ մը շարժեց կուրծքս:Քառասուն տարի Սփիւռքին ծառայեցի,բայց Հայրենիքը գնահատեց՝՝:

Հարց ծագեցաւ մտքիս մէջ:Միթէ՞ Սփիւռքը պէտք եղած չափով չգնահատեց Պրն. Չոլաքեանը:Հալէպահայերուս կողմէ ան միշտ ալ յարգալիր վերաբերմունք կը ստանար:Սերունդներ ամբողջ ի'ր հեղինակած գիրքերով սնուեցան ու մեծցան:Դեռ անցեալ թէ առջի տարի էր Ազգ. Քարէն Եփփէ ճեմարանի դասագիրքերու շարքը իր լրումին հասցուց ան:

Կ'ըսենք յաճախ,որ ուսուցիչի գնահատականը աշակերտին յաջողութիւնն ու յառաջդիմութիւնն է,գրողին գնահատականը՝լաւ ընթերցողներ ունենալը.բայց մարդուս խառնուածքին մէջ ի վերուստ դրուած է շոյուած զգալու այդ բնազդը:

Մենք բոլորս ալ շատ հպարտ ենք մեր մէջ գտնուող Մեծ մտաւորականով,նոյնիսկ երախտապարտ ըլլալու զգացումը առկայ է մեր մէջ,բայց կ'երեւի տեղ մը բացութիւն թողած ըլլալու ենք,որ ան իր գրած հատուածին միտքը համալրած է՝ դիմելով յայտնի մէկ առածին,որ կ'ըսէ.՝՝լեռը իր լանջի հօտաղը չի տեսներ,դիմացի լեռը կը տեսնէ զայն ՝՝ ՝:

Սօսի Միշոյեան Տապպաղեան

(վարը տեղադրուած նկարը,Սուրիոյ փառքի օրերուն, Քեսապի մէջ Պրն.Չոլաքեանին մեր կատարած այցելութեան պատկերն է):

Արա Մեխսեան կը գրէ Ճիզմէճեան գրատան - կազմատան մասին

Ara Mekhsian describes a well known Armenian old library - publishing house in Aleppo called "Djizmedjian"

Երեք կարճ թաղեր կը բաժնէին մեր տունը Ճիզմէճեան գրատուն-կազմատունէն։ Յաճախ կազմատան բաց դուռէն դիտած եմ արհեստավարժ կազմարարը, որ ճարտարօրէն մէկ առ մէկ կը կազմէր հայերէն գիրքեր եւ պսակի հրաւիրագիրեր կամ մահազդներ կը տպէր։ 

Ամէն տարեմուտին՝ Սահակեան, Զաւարեան, Մեսրոպեան, Բեթէլ, եւ Ճեզուիդեան դպրոցներու աշակերտներս օրերով կը հաւաքուէինք Ճիզմէճեան գրատան առջեւ՝ դասագիրքերու առեւտուրի չափազանց լուրջ գործը իրականացնելու առերեւոյթ առաջադրանքով, մինչդեռ, մեր բուն նպատակն էր ամբողջ ամառը մեր չտեսած ընկեր ընկերուհիները տեսնել եւ անոնց հետ անցած երեք ամիսներու անցուդարձերուն մասին պատմութիւններ փոխանակել։

ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐ ԵՒ ԱՇԱԿԵՐՏՆԵՐ…

Հինէն իվեր, շեշտուած հակում մը ունեցած եմ կարդալու երեւելի դէմքերու յուշագրութիւնները։ Հռչակաւոր անուններու (գրագէտ, եկեղեցական, թատերական գործիչ, քաղաքական ու ազգային դէմք) չոր ու ցամաք կենսագրութիւնները անբաւարար գտած եմ՝ անոնց իսկական դիմագծութիւնը ճանչնալու տեսակէտէ։ Հետեւաբար, ճգնած եմ գիտնալ անոնց կեանքին քուլիսային մանրամասնութիւնները…։ Բայց ի՞նչպէս։- Յուշագրութիւններ ընթերցելով անոնց մասին։ 

Քանի մը օր առաջ, մեր քաղաքին «Քրիստափոր» գրադարանէն տուն բերի 200 էջանի յուշագրական սքանչելի հատոր մը, տպուած Պէյրութ, 1984-ին։ Գիրքը կը կոչուի «Իմ ուսուցիչներս»։ Հեղինակ՝ Մուշեղ Իշխան, բոլորիս ծանօթ բանաստեղծը, տուներու ու տաքուկ երդիքներու անմոռանալի երգիչը։
Մ. Իշխան յուշեր եւ տպաւորութիւններ կը փոխանցէ այստեղ՝ իր պատկառելի ուսուցիչներուն մասին։ Ի՜նչ ուսուցիչներ…։
Արդարեւ, ան նախ կը խօսի Յակոբ Օշականի մասին, որուն աշակերտելու բախտն ունեցեր է Կիպրոսի Մելգոնեան վարժարանին մէջ, 1928-1930։
Յետոյ, շատ հետաքրքրական տեղեկութիւններով կ՛ոգեկոչէ բարի յիշատակը ազնուական ուսուցչապետի մը՝ պատմագէտ փրոՖ. Նիկողայոս Ադոնցին, որուն աշակերտեր է ինք 30-ական թուականներու վերջերը՝ Պրիւքսէլի համալսարանը իր ուսանողութեան օրերուն։
Այնուհետեւ ալ, լայնօրէն դիմաստուերները կը գծէ թէ՛ Նիկոլ Աղբալեանին եւ թէ Լեւոն Շանթին, որոնք իր ուսուցիչներն եղեր են Պէյրութի Հայ Ճեմարանէն ներս։
Մ. Իշխան, ի՛նք ալ յետագային ուսուցիչ, կը մեծարէ իր ուսուցիչները հոյակապ հայերէնով մը։ Իր գործածած զուլալ ու ջինջ հայերէնը խորապէս տպաւորիչ է եւ ուսանելի, եւ կը խորհիմ որ այդ հայերէնը այլեւս գոյութիւն չունի մեր շուրջ…
Բայց չերկարեմ։ Տամ Լ. Շանթի մասին իր պատմածներէն քանի մը արագ նշումներ։
Ըստ Մ. Իշխանի, Շանթ (որ Ճեմարանի տնօրէնն էր) տեւաբար իր աշակերտները կը խրատէր գրեթէ նոյն բառերով.«Աշխատեցէք մա՜րդ ըլլալ. մարդը տիեզերքի բարձրագոյն արժէքն է»։
Օր մը, Ճեմարանի աւարտական հանդէսին, շրջանաւարտներուն վկայականները բաժնելէ առաջ, յայտարարեր է.«Ամենանշանաւոր մարդէն իսկ մահը անուն մը կը ձգէ միայն. երկու խեղճ բառերու մէջ ամփոփուած անուն մը։ Ինչ որ կը մնայ անմահ եւ կը դիմանայ դարերու աւերին՝ատիկա մարդուս գործն է»։
Մ. Իշխան կը վկայէ տակաւին, որ ամէն անգամ որ հանդիսաւոր առիթով մը Շանթի բարեկամները «երկար կեանք» կը մաղթէին իրեն, ան ժպտերես դէմքով կը պատասխանէր.
- Աշխատելու կարողութի՛ւն մաղթեցէք, աշխատանքէ զրկուած ապրիլը անիմաստ է։ Կ՛ուզեմ մեռնիլ այն օրը որ չկարենամ աշխատիլ։
Կա՞ն հիմա այս որակով ու նկարագրով ուսուցիչներ։ Եւ կա՞ն այս որակով (իմա՝ Մ. Իշխանի որակով) աշակերտներ, որոնք կարենան երկու հարիւր էջերու երկայնքին պանծացնել իրենց երեւելի ուսուցիչները…։
Որքա՜ն աղքատացած ենք հիմա…։
Խունկ եւ ծաղիկներ՝ մեր մեծանուն ուսուցիչներուն շիրիմներուն։
Լ. ՇԱՌՈՅԵԱՆ

(Նկարը՝ Լեւոն Շանթ, որ մահացաւ 1951-ին, Պէյրութ, 82 տարեկանին)

''Էս երկիրը երկիր չի''

Չեմ գիտեր սա թաքսիի վարորդներու նշանաբանն է,թէ բոլորովին պատահականութիւն է:Ամէն օր թաքսի կը նստիս,առաջին իսկ արտասանած բառէդ կ'իմանան,որ դուն ''էստեղից չիս'' ու երբ կը հաստատեն,որ այո' դուն սփիւռքահայ մըն ես,մանաւանդ պատերազմէն փախող մը` կը սկսի նոյն յանկերգը.
- Ուրիշ տեղ ինչի՞ չգնացիք:
- Մենք հոս ապահով կը զգանք:
- Է՜հ,էս երկիրը երկիր է,որ եկել էք...
- Մեր հայրենիքն է:
- Ի՜նչ հայրենիք,ի'նչ բան.գացէք ուրիշ երկիր, ձեզ համար որպէս մարդ ապրէք էլի: Էս երկիրը երկիր չի...:
Այնքան կը կրկնուին նման երկխօսութիւնները,որ երբեմն կը նախընտրես քալելով տեղ հասնիլ,քան նոյն անախորժ ու վարակիչ արտայայտութեանը ականջալուր դառնալ:
Կը հասկնամ,ժողովուրդի մէջ դժգոհանք կայ ղեկավարութեան ու վարչակարգին հանդէպ,բացթողումները շատ են գուցէ, աշխատավարձերու սակաւութենէն կը տառապի ժողովուրդը...ու կը հասկնամ, որ թերութիւններու դիմաց պէտք չէ լռել.''մոլութիւններուն վրայ ծիծաղիլը առաքելութեան ճամբուն մէջ գտնուիլ կ'ենթադրէ'' ըսած է Յ.Պարոնեան իր յայտնի ''Հոսհոսի Ձեռատետր''ին մէջ. Բայց որ այդ մէկը կը կապեն հայրենիքի վսեմ գաղափարին հետ ու կը վատաբանեն հայրենիքի անունը,ահա այդ մէկը չեմ կրնար ընդունիլ: Հայրենիքը իր ողջ պատմութեան ընթացքին միշտ ալ վատ օրեր ունեցած է,սակայն ժողովուրդը իր երազանքը երբեք չէ կորսնցուցած, հայրենիքի անունը միշտ բարձր պահած է ու հաւատացած անոր վերականգնումին ու յաւերժութեան:Այլապէս մենք հո'ն սփիւռքի մէջ ինչու՞ այսքան տարի անդադար կրկնեցինք ''Հայաստան Երկիր Դրախտավայր'',ինչո՞ւ մեզ թրծեցին այսքան հայրենաշունչ ոգիով,կա'մ ինչու՞ ես,որպէս հայերէնաւանդ ուսուցչուհի Հայաստանը որպէս իտէալական երկիր ներկայացուցի աշակերտներուս եւ կրկնեցի ու կրկնել տուի՝՝Քանց օտար վարդ,քաղցր է հայրենեաց փուշ՝՝ Ալիշանի նշանաւոր խօսքերը:Միթէ՞ կեղծիք էին այդ բոլորը.ինչո՞ւ իրապաշտ հայեացքով,իր լաւ ու վատ կողմերով հայրենիքը չներկայացուցին մեզի հո'ն,որպէսզի հասնելով երազանքներուդ երկիրը ամէն րոպէին ''Էս երկիրը երկիր չի'' արտայայտութիւնը լսելով հիասթափութիւն չապրէիր...:
Երկու ծայրահեղութիւններու ծանրութենէն կքած, յիշեցի հայ միջնադարեան գրող Գրիգոր Մագիստրոսի մէկ առակը:
Արտոյտը կը կանգնի ու թեւերը վեր դէպի երկինք կը բարձրացնէ:Թռչունները զարմացած կը հարցնեն,թէ ինչո՞ւ այդպէս կանգնած է,արտոյտը կը պատասխանէ,թէ ինքը իր թեւերով երկինքը վեր կը պահէ,որ յանկարծ չիյնայ երկրի վրայ:Թռչունները կը ծիծաղին ու կը հարցնեն,թէ այդ փետուրէ թեւերով ինչպէ՞ս պիտի կարողանայ պահել երկինքը:Արտոյտը կը պատասխանէ.՝՝ինչքան կը կարողանամ՝կը պահեմ՝՝: Գրիգոր Մագիստրոս, որ շատ կը տառապէր ի տես հայկական պետականութեան կորուստին եւ վերջին Բագրատունի հայ թագաւորի՝ Գագիկ Բ.ի բանտարկութեան համար,ան իր թուղթերուն մէջ ինքզինք արտոյտին համեմատելով կը թելադրէ,որ իւրաքանչիւր ոք այս նոյն հոգեբանութեամբ ի'ր լուման բերէ հայրենիքի ծաղկման ու բարգաւաճման ի խնդիր,ընդդէմ բոլոր տեսակի չարիքներուն ու արհաւիրքներուն:
Այս երկիրը մե'ր երկիրն է,սիրելիներ,մենք ուրիշը չունինք արդէն.պահենք ու փայփայենք զայն:
Սօսի Միշոյեան Տապպաղեան

Խօսք Հալէպահայ ֆեյսպուքեան խումբի անդամներուն

Սիրելի' ''Aleppo Armenians '' խումբի անդամներ,
Երեւանի մէջ Գարուն է արդէն:Այս գեղեցիկ ու պայծառ օրը ինքնաբերաբար հոգիները ջերմութեամբ ու սիրով կը համակէ:Ա'լ ինչ խօսք,երբ բնութեան պարգեւած այդ ջերմութեան կու գայ աւելնալու նաեւ ձեր նման սրտբաց ընկերներով շրջապատուած ըլլալու զգացումը: Հաճոյքով կարդացի ձեր բարի մաղթանքներն ու քաջալերական խօսքերը,որոնց համար իմ խորին շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ:
Արդէն յստակ է, թէ Սուրիոյ ի մասնաւորի Հալէպ քաղաքի պատերազմական ահաւոր կացութենէն փախուստ տալով այժմ ընտանիքիս հետ կը գտնուիմ Հայաստան: Ֆիզիքապէս ապահով,սակայն հայեացքս յետին թողած ու կարօտի մղկտոցը սրտիս մէջ պահած,ահաւասիկ գտած եմ անկիւն մը,ուր Հալէպ ու Հալէպահայութիւն կը բուրէ:Այս անկիւնը իր եռամեայ կեանքով այնքան հարազատ դարձաւ,որ կարծես մեր առօրեային մէկ մասնիկը եղաւ:Հո'ն է,որ միասին ցաւեցանք,մեր վէրքերը ամոքել փորձեցինք,լուծումներ ու առաջարկներ փոխանակեցինք. քննարկեցինք հրատապ հարցեր՝ մերթ վիճելով ,մերթ համաձայնութեամբ,սակայն ամենակարեւորը,որ հոգեկան կապ մը ստեղծուեցաւ աշխարհի զանազան վայրերու մէջ ապրող հալէպահայերուս միջեւ:
''Aleppo Armenians'' կայքէջը շնորհիւ իր կայքավարներուն ու անդամներուն,մեզի ֆէյսպուքեան աժան հաճոյքէն վեր բարձրացուց,որովհետեւ իւրաքանչիւրս ուսանելի բան գտանք հո'ն:
Բարի երթ կը մաղթեմ այս կայքէջին ու բոլոր անդամներուն նոր թափ ու աշխուժութիւն կը ցանկամ: Ես ալ իմ կարգիս ինծի վստահուած պարտականութիւնը կը փորձեմ լաւագոյնս դրսեւորել,կիսելով ձեր հետ այն ամէնի մասին ինչը կը յուզէ ու կը հետաքրքրէ մեզ:
Շնորհակալութեամբ եւ յարգանօք՝
Սօսի Միշոյեան Տապպաղեան