ՄԿՐՏՈՒԱ՞Ծ ԵՍ

«Ա՛ն, ճան, արի մի բաժակ սուրճ խմենք» կը հնչէ դրացիներուս աղջիկներուն ձայնը, երբ աստիճաններուն վրայ նկատեն իմ տուն հասնիլս (արդէն ժամանակի ընթացքին քոֆէն սուրճի վերածուեցաւ)։ 
Անոնք կ՛ախորժին հետս զրուցելով, կը սիրեն մեր լեզուն ու հետաքրքրուած են մեր՝ սուրիահայերու բարքերով ու սովորութիւններով։ Կարելիութեանս սահմաններով կ՛ընդառաջեմ իրենց հրաւէրներուն, որովհետև անոնք ինծի յարգելով, գոնէ այդ պզտիկ ժամանակահատուածին կը փորձեն խօսիլ մաքրելով իրենց լեզուի օտարամուտ բառերը, որպէսզի հասկնամ իրենց արտայայտութիւնները։ Կը խոստովանին, որ մենք աւելի անաղարտ կը պահենք մեր ոսկեղնիկը, մենք աւելի հայրենասէր ենք...
Այս անգամ նիւթերը գլորեցան և ահա թէ ինչպէս հանգեցան մկրտութեան թեմային։ Հետաքրքրական էր անոնցմէ մէկուն մկրտութեան պատմութիւնը. «Զիս մկրտած են, քանի որ ծնունդիս շատ անհանգիստ եղած եմ, տարեցի մը խորհուրդին անսալով ծնողքս եկեղեցի տարած է ինծի և մուտքին հանդիպած առաջին օտար տղամարդէն խնդրած, որ կնքահայր կենայ ինծի մկրտութեան ժամանակ, պայմանով, որ անկէ ետք մեր ընտանիքին հետ կապ չունենայ։ Ես բուժուած եմ, բայց դժբախտաբար չեմ ճանչնար քաւորս (կնքահայր)»։
Ներկաներէն երկու աղջիկներ անդրադարձան իրենց մկրտութեան մանրամասնութիւններուն, քանի որ մկրտուած են 6-7 տարեկանին։
Դրացիներէս մէկուն 21 տարեկան աղջիկը ուշի ուշով կը լսէր այս պատմութիւնները։ Կարգը իրն էր արդէն, արտահայտուեցաւ, որ դեռ առիթ չէ եղած զինք մկրտելու։ Բայց հետաքրքրուեցայ, որ Ս. Հաղորդութիւն կը ստանա՞յ։ «Ինչպէ՞ս կրնամ ստանալ, եթէ մկրտուած չըլլամ։ Բայց յաճախ եկեղեցի կ՛երթամ»։
Մկրտութիւնը առի՞թ է արդեօք։ Կարգը իմն էր։ Անոնք շշմած կը հետևէին Հալէպի մէջ մեր ունեցած հաւատքին, թէ ինչպէս եթէ մանուկը 1 տարեկանը գլորէր ինչ-ինչ պատճառներով չմկրտուած մնալով, իր ծնողքը խղճի խայթ կ՛ունենար։ Մեր մեծերը նոյնիսկ չմկրտուած մանուկները չէին համբուրեր, իսկ շատեր ծննդատունէն եկեղեցի կը տանէին նորածինը, կը մկրտէին և տուն կը բերէին։
Ուշադրութիւնս գրաւեց սենեակին մէկ կողմը 9-10 տարեկան դրացիիս մանչուկը, որ կը հետևէր մեր խօսակցութեան։ Լաւատեսութեամբ մօտեցայ մանչուկին, հարցուցի «իսկ դուն, աղուորս, մկրտուա՞ծ ես» մեղաւորի նման տուաւ ժխտական պատասխանը։ 
Ցտեսութիւն ըսելով մանչուկին մազերը շոյեցի և դուրս ելայ։
Ա՛յ, քեզ բա՜ն...

Անի Բրդոյեան Ղազարեան

 

ԱՐՏԱԳԱՂԹ ՀԱՅՐԵՆԻՔԷՆ....

Արիւնահոսութիւն մը՝ այս, որուն շատեր կը մօտենան որպէս «թապու», զոր պիտի չքննարկել, նոյնիսկ զայն պիտի չնշել որպէս սրտացաւ երեւոյթ հայ կեանքէն ներս...Ինչո՞ւ այս ջայլամային վարքագիծը: Արդեօ՞ք անիկա պիտի անհետի ինքնաբերաբար, եթէ չբարձրաձայնենք զայն, եթէ չքննարկենք մանաւանդ անոր տուն տուող պատճառները, դեղ ու դարման չորոնենք անոր վերացման ի խնդիր....Գող, սիրտը դող չըլլանք....Մեր ազգային-հասարակական-պետական կեանքին մէջ փնտռենք չարեաց արմատը, կարենալու համար արմատախիլ ընել զայն: Իսկ ատիկա կ'ենթադրէ ճշմարիտ ԻՆՔՆԱՔՆՆԱԴԱՏՈՒԹԻՒՆ, ինչ որ մեծագոյն բացական է հայ կեանքին.....
Երան Գույումճեան

Պատերազմը եւ Մենք

Հայրիկիս հետ կը զրուցեմ: Տակաւին պատերազմին թողած ազդեցութիւնը իր վրան նշմարելի է, հակառակ անոր որ ի'նք կը պնդէ, թէ Հալէպի ժողովուրդին համար այնքան պարզ ու սովորական երեւոյթ դարձաւ ռումբերուն ձայները, կենցաղային դժուարութիւնները, նոյնիսկ մահուան գաղափարին հետ հաշտուիլը: «Ամէն ոք իր առօրեայ աշխատանքին մէջ է, աղջիկս : Եթէ պատահի, որ հրթիռակոծուի տեղ մը, շատ շատ այդ հինգ- տասը վայրկեանը իրարանցում մը կը տիրէ, մինչեւ որ մեռելը վերցուի, կամ վիրաւորը հիւանդանոց փոխադրուի, որմէ ետք անմիջապէս թաղը առաջուանին նման կը գտնէ իր «բնականոն» կենցաղային վիճակը, կարծես ոչինչ պատահած ըլլայ»: Մարդ արարածդ ամէն բանի վարժուելու ունակ է ուրեմն: Նոյնիսկ մահուան: վա՜յ անոր որ թիրախ կը դառնայ ռումբին. Ի'նքն է որ կը տուժէ, մնացածը շատ շատ պիտի ափսոսան այդ պահուն ու «մեղք եղա՜ւ, դեռ երիտասարդ էր» պիտի ըսեն ու շարունակեն իրենց առօրեան: Հալէպի մէջ ես ալ այդպէս եղած էի, այո' . աւելի ճիշդ կը կարծէի այդպէս եղած ըլլալ: Ամէն ինչ այնքան բնական դարձած էր, կարծես զգայազուրկ եղած ըլլայինք: Ձայները, պայթումները եթէ ուղղակի քեզ վնաս չէին պատճառէր ՝ ուրեմն սովորական բան էր եղածը: Իրականութիւնը այդ չէ սակայն: Այդ ցնցումները մեր հոգիներուն մէջ այնքան զօրաւոր խրուած են, որ նոյնիսկ հոնկէ մղոններ հեռու գտնուելով ամենաաննշան պայթուցիկի ձայն մը երբեմն երբեմն կրկին քեզ ակամայ հոն կը փոխադրէ: Անցեալ օր փողոցը քալած պահուս որոտումի ձայնէն շատ զօրաւոր սոսկում ապրեցայ. ձեռքերովս ծածկեցի գլուխս իբրեւ թէ պաշտպանուելու համար եւ ճիշդ հրասանդ իյնալու այդ նոյն սոսկումով համակուեցայ: Հայաստան լեռնային երկիր է, հոս որոտումներուն ձայներն ալ աւելի ահագնացած են կարծես, կամ պարզապէս ինծի այդպէս կը թուի: Այնպէս կ'երեւի, որ երկար ժամանակ այդ վախն ու սոսկումը դեռ պիտի հալածեն մեզ: Երանի անոր որ առաջին իսկ առիթէն դուրս եկաւ երկրէն եւ այդ սարսափազդու պահերը չապրեցաւ: Բայց ինչ ըսել դեռ ներսը մնացողներուն...

Սօսի Միշոյեան Տապպաղեան

Պատերազմը եւ մենք

Հայրիկիս հետ կը զրուցեմ: Տակաւին պատերազմին թողած ազդեցութիւնը իր վրան նշմարելի է, հակառակ անոր որ ի'նք կը պնդէ, թէ Հալէպի ժողովուրդին համար այնքան պարզ ու սովորական երեւոյթ դարձաւ ռումբերուն ձայները, կենցաղային դժուարութիւնները, նոյնիսկ մահուան գաղափարին հետ հաշտուիլը: «Ամէն ոք իր առօրեայ աշխատանքին մէջ է, աղջիկս : Եթէ պատահի, որ հրթիռակոծուի տեղ մը, շատ շատ այդ հինգ- տասը վայրկեանը իրարանցում մը կը տիրէ, մինչեւ որ մեռելը վերցուի, կամ վիրաւորը հիւանդանոց փոխադրուի, որմէ ետք անմիջապէս թաղը առաջուանին նման կը գտնէ իր «բնականոն» կենցաղային վիճակը, կարծես ոչինչ պատահած ըլլայ»: Մարդ արարածդ ամէն բանի վարժուելու ունակ է ուրեմն: Նոյնիսկ մահուան: վա՜յ անոր որ թիրախ կը դառնայ ռումբին. Ի'նքն է որ կը տուժէ, մնացածը շատ շատ պիտի ափսոսան այդ պահուն ու «մեղք եղա՜ւ, դեռ երիտասարդ էր» պիտի ըսեն ու շարունակեն իրենց առօրեան: Հալէպի մէջ ես ալ այդպէս եղած էի, այո' . աւելի ճիշդ կը կարծէի այդպէս եղած ըլլալ: Ամէն ինչ այնքան բնական դարձած էր, կարծես զգայազուրկ եղած ըլլայինք: Ձայները, պայթումները եթէ ուղղակի քեզ վնաս չէին պատճառէր ՝ ուրեմն սովորական բան էր եղածը: Իրականութիւնը այդ չէ սակայն: Այդ ցնցումները մեր հոգիներուն մէջ այնքան զօրաւոր խրուած են, որ նոյնիսկ հոնկէ մղոններ հեռու գտնուելով ամենաաննշան պայթուցիկի ձայն մը երբեմն երբեմն կրկին քեզ ակամայ հոն կը փոխադրէ: Անցեալ օր փողոցը քալած պահուս որոտումի ձայնէն շատ զօրաւոր սոսկում ապրեցայ. ձեռքերովս ծածկեցի գլուխս իբրեւ թէ պաշտպանուելու համար եւ ճիշդ հրասանդ իյնալու այդ նոյն սոսկումով համակուեցայ: Հայաստան լեռնային երկիր է, հոս որոտումներուն ձայներն ալ աւելի ահագնացած են կարծես, կամ պարզապէս ինծի այդպէս կը թուի: Այնպէս կ'երեւի, որ երկար ժամանակ այդ վախն ու սոսկումը դեռ պիտի հալածեն մեզ: Երանի անոր որ առաջին իսկ առիթէն դուրս եկաւ երկրէն եւ այդ սարսափազդու պահերը չապրեցաւ: Բայց ինչ ըսել դեռ ներսը մնացողներուն...

Ձեռքերը

Այսօր, փողոցը կտրած պահուս ականջալուր եղայ երկու երիտասարդներու վիճաբանութեան: Ականջիս զարկաւ մանաւանդ « ձեռ ես առնում» արտայայտութիւնը: Շատ լսած եմ հոս այս դարձուածքը եւ գիտեմ նաեւ որ մէկը ծիծաղի կամ ծաղրի ենթարկել կը նշանակէ: Բայց ձեռ(ք) առնելուն եւ ծաղրելուն միջեւ եղած կապը կը դժուարանամ գտնել: Հայերէնի դարձուածքները շատ հարուստ են ու անկրկնելի:Արեւմտահայերէնի մէջ, գիտեմ օրինակ, «ձեռք խնդրել», «ձեռք տալ», «ձեռք մերժել» թեւաւոր խօսքերը, որոնք բոլորովին այլ իմաստով կը գործածուին: 
«Այս ձեռքերը, ինչե՜ր ասես որ չեն առել այս ձեռքերը...» եւ ոչ միայն մօր ձեռքերը: 
Եթէ մարդու մը «ձեռքը թեթեւ է», կը նշանակէ ճարպիկ է ու գործունեայ, իսկ եթէ հակառակը, «ծանր է »՝ անյաջողակ: Բայց չըլլայ թէ «ձեռքը ծուռ» ի հանդիպիս, զգոյշ պէտք է ըլլաս, որ չգողցուիս: Եթէ «ձեռքը բաց է», ուրեմն՝ առատաձեռն է, բայց վա՜յ « ձեռքը գոց» ամուսին ունեցող կիներուն: Հապա ի՞նչ ըսել « ձեռքը նեղ» եղողներուն...: 
«Ձեռքէ երթալ»՝ ուշակորոյս ըլլալ:
«Ձեռքերը լուալ»՝ հրաժարիլ բարեկամութենէ կամ ստանձնած գործէ:
«Ձեռքերը աղտոտել»՝ նուաստացուցիչ գործ ընել:
Իսկ բարեւելու նպատակով « ձեռքդ սեղմել»ու կերպէն դուն կ'իմանաս բարեկամիդ բարեկամութեան աստիճանը : 
Երբ գործը « ձեռքդ համբուրէ» կը նշանակէ, որ կը խնդրէ որ աշխատիս: Իսկ գործդ յաջողելու համար երբ ուրիշ մը « ձեռք կը մեկնէ», կը նշանակէ որ օգտակար պիտի ըլլայ քեզի: Հապա եթէ «ձեռքը քաշէ», ուրեմն գիտցիր որ առանձինդ պիտի աշխատիս, որովհետեւ կը նշանակէ, որ ինք կը հրաժարի այդ գործէն:
Վա՜յ անոր որ ուրիշի «ձեռքը կ'իյնայ» կամ « ձեռքը կ'անցնի»՝ անոր «ձեռքէն ազատում » չ'ունենար: «Ձեռիցս չես պրծնելու» պիտի ըսէր արեւելահայ մեր հայրենակիցը: 
Ձեռքը եթէ առանձինը չյաջողի, վրայ կը հասնի ոտքը: Ու՝ « ձեռքով ոտքով գործի կը լծուի»: «Ձեռքն ու ոտքը իրար կ'անցնի», իսկ երբ իր գործը կարողացար «ձեռքի բերել», այն ատեն ալ « ձեռքդ ոտքդ կը համբուրէ»՝ առ ի երախտագիտութեան նշան: 
Իսկ մեզմէ ո՞վ չի սիրեր «ձեռքերուդ դալար» քեզի ուղղուած օրհնանքը մեծերուն՝ որպէս գոհունակութեան նշան, պատրաստած համեղ ճաշիդ ի պատասխան,օրինակ: 
Այս ամէնէն վերջ կը մաղթեմ, որ մի'շտ ձեր «ձեռքերը ոսկի ըլլան», ու ինչ գործ որ բռնէք ՝ յաջողութեամբ պսակուի:
Սօսի Միշոյեան Տապպաղեան

ԹԱՐՄ ՅՈՒՇԵՐ

Գնումի համար շուկան կը շրջիմ, 80-ի մօտ կին մը դողահար կը փորձէ վերցուցած հացերը տոպրակին մէջ տեղաւորել, օգնութեան ձեռք կ՛երկարեմ, կը տեղաւորենք միասին, դէմքիս կը նայի ու չեմ գիտեր ինչպէ՞ս կը կռահէ. «Օտա՞ր ես, Հալէպէն ես չէ՞ », լեզուն արևելահայերէն չէ, բայց արևմտահայերէնն ալ յստակ չի խօսիր, «այո» կ՛ըսեմ ու տարեցին աչքերը կը փայլին, կարծես երկար ժամանակէ ի վեր կարօտով յիշած բան մը տեսած ըլլար։ Երջանկութիւն կը զգամ անոր նայուածքներուն մէջ, կը ժպտայ ու կը շարունակէ.
«Ես ալ Հալէպէն եմ, աղջիկս։ Մենք հոս եկանք 1946-ի հայրենադարձներու խումբին հետ։ Շատ դժուար տարիներ անցուցինք։ Ուտելու հաց իսկ չունէինք։ հիմա այդ ժամանակներուն հետ բաղդատելով շատ լաւ է վիճակը, բայց նորէն ալ ապագայ չի խոստանար»։
Հարցումներ կը տեղայ, բայց պատասխանները լսելով ժամանակ չ՛ուզեր կորսնցնել, կարծես խօսելով կ՛ուզէ իր յիշատակները վերապրիլ, ապա.
«Անունս Աննա է։ Մենք կը բնակէինք Կիւրինցիներուն քէմբը, հայրս Քասթալ Մուշտ թաղամասը սուրճի խանութ ունէր, ես Հայկազեան մանկապարտէզի շրջանաւարտ եմ, դժբախտաբար չեմ յիշեր իմ ուսուցչուհիներուս անունները, միայն կը յիշեմ մեր գանգռահեր արաբերէնի ուսուցչուհիի դէմքը, շատ սիրալիր էր։ Կը յիշեմ նաև մեր դպրոցին կից եկեղեցին՝ Քառասուն Մանուկ էր չէ՞ անունը (գլխով այոս տեսնելով կը կրկնապատկէ ժպիտը), շաբաթը մէյ մը եկեղեցի կ՛ուղղէին մեզի մեր ուսուցչուհիները...»։ 
Կ՛ընկերակցի ինծի, կը ցանկայ ձևով մը օգնել, ցոյց կու տայ յարմարագոյն և դարմագոյն մթերքները, բանջարեղէններս ինք կ՛ընտրէ, կաթնեղէններուն մօտ կը զգուշացնէ թուականներուն ուշադրութիւն դարձնել, մինչ կը շարունակէ իր նիւթերը, ընտանեկան պարագաներ, զաւակներուն և թոռներուն մասին տեղեկութիւններ։ Անզգալաբար արդէն գնումը աւարտած ու դուրսն ենք շուկայէն ։ 
Տիկ. Աննան տակաւին կը խօսի, չ՛ուզեր հրաժեշտ տալ, հազիւ գտած է իր ծննդավայրը յիշեցնող մը. «հեռախօսս հետս չեմ առած, աղջիկս, արձանագրէ՛ իմ թիւը և անպայման զանգէ, երբ որ ըլլայ, մեղքը վիզդ, եթէ բանի մը պէտք ունենաս անպայման ինծի կը դիմես, մեր բնակարանը հոս է (ցուցամատով ցոյց կու տայ), դուն ո՞ւր կը բնակիս», «մօտ եմ ձեզի» կ՛ըսեմ, «աւելի լաւ, ուրեմն յաճախ կը տեսնուինք», «Անպայման, Տիկ. Աննա, կը տեսնուինք ու երկա՜ր կը զրուցենք, շատ հաճելի էր»։
Ապշահար կ՛ուղղուիմ բնակարանս, 69 տարիներ ետք տակաւին Տիկ. Աննան կը պահէ իր ծննդավայրի յուշերը, կը պահէ իր լեզուն՝ արևմտահայերէնը, կը հրճուի ծննդավայրէն մէկը տեսնելով։ 
Անկասկած Տիկ. Աննա, պիտի գամ, որ դարձեալ վայելեմ ձեր քաղցր լեզուն ու երջանկութիւնը։

Անի Բրդոյեան