(Ex Minister of Culture of Syria Riad Naasan Agha talks about the Syrian crisis. Translated into Armenian)
Միշտ կը ցանկամ որ մարդոց մէջ բարձր մնայ խղճմտանքի ձայնը:
Դժբախտաբար Սուրիացիներուն ձեռքին մէջ չէ լուծումը: Սուրիացիները այլեւս չեն կրնար որոշում առնել իրենց ապագային վերաբերեալ: Այս օրերուն Մոսկուայի մէջ տեղի կ'ունենայ խորհրդակցան ժողով մը: ՄԱԿի կողմէ ալ կայ լուծում գտնելու որոշ նախաձեռնութիւն: Կան ցանկութիւններ: Կան քննարկումներ Եգիպտոսի ստանձնելիք դերին մասին: Ցաւալի է, որ Սուրիացիները այսօր կորսնցուցած են ինքնուրոյն լուծում գտնելու հնարաւորութիւնը: Այս մէկը ես կը շեշտեմ նաեւ վարչակարգին գծով: Օրինակի համար վարչակարգը այժմ չի կրնար որեւէ բան որոշել Իրանէն, Հըզպոլայէն կամ Մոսկուայէն անկախ: Ընդիմութիւնն ալ վարչակարգին նման կապուած մնաց իրեն զօրավիգ կանգնողներուն: Ընդիմութիւնը այսօր չի կրնար անջատօրէն վարուիլ:
Ժնեւ 2Ի կարեւոր յառաջխաղացումէն ետք Սուրիացիները կորսնցուցին իրենց կողմնորոշումը, մանաւանդ երբ ԻՍԻՍը սկսաւ հրապարակի վրայ երեւիլ, պարագայ մը որ լրիւ ձեւափոխեց յեղափոխութեան նպատակները:
Սկիզբը կարելի է վերագրել Հըզպոլայի մուտքին Քըսեր շրջանին մէջ, երբ (շիական) ծայրայեղ դրօշներ սկսան երեւիլ հոն, որմէ ետք ԻՍԻՍը սկսաւ հող գրաւել որպէս հակադարձութիւն: Վարչակարգը շատ լաւ գիտէր որ բանտերէն դուրս հանելով (սիւննի) ծայրայեղականները այսպիսի բարդութիւններ պիտի ստեղծուէին Սուրիոյ մէջ:
Միջազգային ուժերը դիտմամբ կ'անտեսեն Սուրիոյ հարցը, որովհետեւ տակաւին չեն որոշած թէ ինչ պիտի ըլլայ Սուրիոյ պարագան:
Սուրիոյ մէջ այլեւս որեւէ յաղթող կողմ պարտուած կարելի է նկատուելու: Ենթադրենք որ վարչակարգը յաղթեց: Ի՞նչ պիտի ըսէ՝ ես տունին մարդն էի եւ յաղթեցի, որովհետեւ իմ զաւակներս սպանեցի ու անոնց գլխուն վրայ փլեցի տունը: Քանդեցի Հալէպը, Հոմսը, Տէր Զօրը ու տասը միլիոն գաղթական մէջտեղ բերի: Ի՞նչ տեսակ յաղթանակ է այս: Չկայ ուրեմն յաղթող կողմ՝ նոյնիսկ եթէ մէկը ինքզինք այդպէս կարծէ:
Լուծումի պէտք ունինք մենք: Վերջ ի վերջոյ Սուրիացիներ ենք բոլորս: Կարելի չէ բնաջնջել զիրար: Աշխարհի բոլոր ցեղասպանութիւնները ձախողած են եւ չեն հասած իրենց նպատակին: Պէտք է միասին ապրինք: Պէտք է լուծում գտնենք: Հարցը այն է թէ՝ ինչպէ՞ս:
Այսքան զոհողութիւններէ ետք կարելի չէ վերադառնալ նոյն կէտին:
Ժնեւը նշեց որ փոխանցման շրջան պէտք է տեղի ունենայ: Վարչակարգը ըսաւ՝ առաջնահերթութիւնը ահաբեկչութեան դէմ պայքարն է: Օպաման նշեց որ ահաբեկչութեան դէմ պատերազմը տարիներ կրնայ տեւել: Ուրեմն մենք ի՞նչ պիտի ընենք այս տարիներուն ընթացքին: Ինչպէ՞ս պիտի վարուինք գաղթականներուն հետ: Ի՞նչ պիտի ըլլայ բանտերուն մէջ մնացած մարդոց վիճակը:
Ռուսերը, ՄԱԿը եւ միւս բոլոր կողմերը յստակ կէտեր չեն ներկայացներ: ՄԱԿԻ լուծումները մինչեւ հիմա այնքան պարզ են որ նոյնիսկ թաղային երեւելիները կրնան նման առաջարկներ տալ:
Աշխարհը լո՞ւրջ է Սուրիոյ խնդիրը լուծելու գծով: Դժբախտաբար ո՛չ:
Մոսկուայի վերջին հանդիպումը նոյնիսկ անհատական մակարդակի իջաւ եւ մարմիններու ներկայութիւն չարձանագրուեցաւ հոն: Մոսկուան պէտք էր աւելի լուրջ լուծում առաջարկեր: Ռուսիան սկսաւ ինքզինք մեկուսացած զգալ եւ ուզեց ցոյց տալ որ ինք պիտի կարենայ լուծել Սուրիոյ հարցը:Բայց Արեւմուտքը շատ աւելի ուշիմ է եւ պիտի ըսէ Ռուսերուն՝ հրամեցէ՛ք, փորձեցէ՛ք:
Ես Սուրիոյ մէջ յեղափոխութիւն պահանջողներէն չէի, բայց երբ յեղափոխութիւնը տեղի ունեցաւ ըսի որ զինուորական լուծումը երկիրը պիտի կործանէ եւ դժբախտաբար այդպէս եղաւ: Ես տակաւին քաղաքական լուծումի զօրավիգ եմ, բայց ոչ այս ձեւով որ հիմա կ'ընեն Ռուսերը եւ աշխարհի միւս ուժերը:
Երբեմն կը խորհիմ թէ տեղի ունեցած քանդումը կարելի է որոշ գումարով եւ աշխատանքով վերականգնել, բայց հիմնական աղէտը հոգեբանական կործանումն է որուն ենթարկուեցան Սուրիացիները: Օրինակի համար ես, կեանքս Սուրիոյ մէջ անցուցած էի եւ հիմա շատ մը նախկին բարեկամներու հետ կապս խզուեցաւ իմ կեցուածքներուս պատճառով, պարզապէս որովհետեւ ես ըսի որ զինուորական լուծումին չեմ հաւատար: Իսկ անոնք ըսին պէտք է «դաստիարակենք» ժողովուրդը եւ ոտքով կոխենք ու ճզմենք անոր պահանջները: Ես տակաւին Սուրիա էի երբ մեժեցի այս մօտեցումը: Իմ ընկերներէս մէկը նոյնիսկ կայաններէն մէկուն մէջ երեւցաւ ըսելով որ կը ցանկայ որ նախագահը օդանաւներ ուղարկէ ընդիմադիրներուն դէմ ու բնաջնջէ զանոնք: Լսեցի իր խօսքերը ու այդ րոպէին ի հարկէ իմ ընկերութիւնս այդ մարդուն հետ վերջ գտաւ: Դժբախտաբար շատ մը ամուսնութիւններ նոյնիսկ այսպիսի վախճան ունեցան:
Շատ ժամանակ պէտք է այս հոգեվիճակէն դուրս գալու համար: Ես տակաւին կը պահպանեմ իմ ընկերութիւններս կարգ մը մարդոց հետ, որոնց մասին գիտեմ թէ իրենց սրտերուն մէջ չեն ուզեր որ նման բաներ պատահին: Նոյնիսկ կրնամ կռահել որ ապահովական մարմիններու պատասխանատուներ կան որոնք չեն կրնար բանտարկեալներուն չարչարանքի քանակը պակսեցնել վախնալով որ այդ պիտի կասկածի տակ առնէ իրենց հաւատարմութիւնը վարչակարգին կողմէ: Միշտ կը ցանկամ սակայն որ մարդոց մէջ բարձր մնայ խղճմտանքի ձայնը:
Միշտ կը ցանկամ որ մարդոց մէջ բարձր մնայ խղճմտանքի ձայնը:
Դժբախտաբար Սուրիացիներուն ձեռքին մէջ չէ լուծումը: Սուրիացիները այլեւս չեն կրնար որոշում առնել իրենց ապագային վերաբերեալ: Այս օրերուն Մոսկուայի մէջ տեղի կ'ունենայ խորհրդակցան ժողով մը: ՄԱԿի կողմէ ալ կայ լուծում գտնելու որոշ նախաձեռնութիւն: Կան ցանկութիւններ: Կան քննարկումներ Եգիպտոսի ստանձնելիք դերին մասին: Ցաւալի է, որ Սուրիացիները այսօր կորսնցուցած են ինքնուրոյն լուծում գտնելու հնարաւորութիւնը: Այս մէկը ես կը շեշտեմ նաեւ վարչակարգին գծով: Օրինակի համար վարչակարգը այժմ չի կրնար որեւէ բան որոշել Իրանէն, Հըզպոլայէն կամ Մոսկուայէն անկախ: Ընդիմութիւնն ալ վարչակարգին նման կապուած մնաց իրեն զօրավիգ կանգնողներուն: Ընդիմութիւնը այսօր չի կրնար անջատօրէն վարուիլ:
Ժնեւ 2Ի կարեւոր յառաջխաղացումէն ետք Սուրիացիները կորսնցուցին իրենց կողմնորոշումը, մանաւանդ երբ ԻՍԻՍը սկսաւ հրապարակի վրայ երեւիլ, պարագայ մը որ լրիւ ձեւափոխեց յեղափոխութեան նպատակները:
Սկիզբը կարելի է վերագրել Հըզպոլայի մուտքին Քըսեր շրջանին մէջ, երբ (շիական) ծայրայեղ դրօշներ սկսան երեւիլ հոն, որմէ ետք ԻՍԻՍը սկսաւ հող գրաւել որպէս հակադարձութիւն: Վարչակարգը շատ լաւ գիտէր որ բանտերէն դուրս հանելով (սիւննի) ծայրայեղականները այսպիսի բարդութիւններ պիտի ստեղծուէին Սուրիոյ մէջ:
Միջազգային ուժերը դիտմամբ կ'անտեսեն Սուրիոյ հարցը, որովհետեւ տակաւին չեն որոշած թէ ինչ պիտի ըլլայ Սուրիոյ պարագան:
Սուրիոյ մէջ այլեւս որեւէ յաղթող կողմ պարտուած կարելի է նկատուելու: Ենթադրենք որ վարչակարգը յաղթեց: Ի՞նչ պիտի ըսէ՝ ես տունին մարդն էի եւ յաղթեցի, որովհետեւ իմ զաւակներս սպանեցի ու անոնց գլխուն վրայ փլեցի տունը: Քանդեցի Հալէպը, Հոմսը, Տէր Զօրը ու տասը միլիոն գաղթական մէջտեղ բերի: Ի՞նչ տեսակ յաղթանակ է այս: Չկայ ուրեմն յաղթող կողմ՝ նոյնիսկ եթէ մէկը ինքզինք այդպէս կարծէ:
Լուծումի պէտք ունինք մենք: Վերջ ի վերջոյ Սուրիացիներ ենք բոլորս: Կարելի չէ բնաջնջել զիրար: Աշխարհի բոլոր ցեղասպանութիւնները ձախողած են եւ չեն հասած իրենց նպատակին: Պէտք է միասին ապրինք: Պէտք է լուծում գտնենք: Հարցը այն է թէ՝ ինչպէ՞ս:
Այսքան զոհողութիւններէ ետք կարելի չէ վերադառնալ նոյն կէտին:
Ժնեւը նշեց որ փոխանցման շրջան պէտք է տեղի ունենայ: Վարչակարգը ըսաւ՝ առաջնահերթութիւնը ահաբեկչութեան դէմ պայքարն է: Օպաման նշեց որ ահաբեկչութեան դէմ պատերազմը տարիներ կրնայ տեւել: Ուրեմն մենք ի՞նչ պիտի ընենք այս տարիներուն ընթացքին: Ինչպէ՞ս պիտի վարուինք գաղթականներուն հետ: Ի՞նչ պիտի ըլլայ բանտերուն մէջ մնացած մարդոց վիճակը:
Ռուսերը, ՄԱԿը եւ միւս բոլոր կողմերը յստակ կէտեր չեն ներկայացներ: ՄԱԿԻ լուծումները մինչեւ հիմա այնքան պարզ են որ նոյնիսկ թաղային երեւելիները կրնան նման առաջարկներ տալ:
Աշխարհը լո՞ւրջ է Սուրիոյ խնդիրը լուծելու գծով: Դժբախտաբար ո՛չ:
Մոսկուայի վերջին հանդիպումը նոյնիսկ անհատական մակարդակի իջաւ եւ մարմիններու ներկայութիւն չարձանագրուեցաւ հոն: Մոսկուան պէտք էր աւելի լուրջ լուծում առաջարկեր: Ռուսիան սկսաւ ինքզինք մեկուսացած զգալ եւ ուզեց ցոյց տալ որ ինք պիտի կարենայ լուծել Սուրիոյ հարցը:Բայց Արեւմուտքը շատ աւելի ուշիմ է եւ պիտի ըսէ Ռուսերուն՝ հրամեցէ՛ք, փորձեցէ՛ք:
Ես Սուրիոյ մէջ յեղափոխութիւն պահանջողներէն չէի, բայց երբ յեղափոխութիւնը տեղի ունեցաւ ըսի որ զինուորական լուծումը երկիրը պիտի կործանէ եւ դժբախտաբար այդպէս եղաւ: Ես տակաւին քաղաքական լուծումի զօրավիգ եմ, բայց ոչ այս ձեւով որ հիմա կ'ընեն Ռուսերը եւ աշխարհի միւս ուժերը:
Երբեմն կը խորհիմ թէ տեղի ունեցած քանդումը կարելի է որոշ գումարով եւ աշխատանքով վերականգնել, բայց հիմնական աղէտը հոգեբանական կործանումն է որուն ենթարկուեցան Սուրիացիները: Օրինակի համար ես, կեանքս Սուրիոյ մէջ անցուցած էի եւ հիմա շատ մը նախկին բարեկամներու հետ կապս խզուեցաւ իմ կեցուածքներուս պատճառով, պարզապէս որովհետեւ ես ըսի որ զինուորական լուծումին չեմ հաւատար: Իսկ անոնք ըսին պէտք է «դաստիարակենք» ժողովուրդը եւ ոտքով կոխենք ու ճզմենք անոր պահանջները: Ես տակաւին Սուրիա էի երբ մեժեցի այս մօտեցումը: Իմ ընկերներէս մէկը նոյնիսկ կայաններէն մէկուն մէջ երեւցաւ ըսելով որ կը ցանկայ որ նախագահը օդանաւներ ուղարկէ ընդիմադիրներուն դէմ ու բնաջնջէ զանոնք: Լսեցի իր խօսքերը ու այդ րոպէին ի հարկէ իմ ընկերութիւնս այդ մարդուն հետ վերջ գտաւ: Դժբախտաբար շատ մը ամուսնութիւններ նոյնիսկ այսպիսի վախճան ունեցան:
Շատ ժամանակ պէտք է այս հոգեվիճակէն դուրս գալու համար: Ես տակաւին կը պահպանեմ իմ ընկերութիւններս կարգ մը մարդոց հետ, որոնց մասին գիտեմ թէ իրենց սրտերուն մէջ չեն ուզեր որ նման բաներ պատահին: Նոյնիսկ կրնամ կռահել որ ապահովական մարմիններու պատասխանատուներ կան որոնք չեն կրնար բանտարկեալներուն չարչարանքի քանակը պակսեցնել վախնալով որ այդ պիտի կասկածի տակ առնէ իրենց հաւատարմութիւնը վարչակարգին կողմէ: Միշտ կը ցանկամ սակայն որ մարդոց մէջ բարձր մնայ խղճմտանքի ձայնը:
