Օրագիր

 

Պիտի գրեմ. Պէտք է գրեմ. Թէեւ ո՞վ պիտի կարդայ, վստահ չեմ. Խորքին մէջ օրագիրը ոչ ոք պէտք է կարդայ, բայց ես կ'ուզէի որ գոնէ մէկը կարդար. Ի՛մ մասիս. Քաղաքին, ուր ապրեցայ. Երկրին, որ ինչերէ կ'անցնի. եւ մարդոց, լեցուն մարդոց մասին, որոնք որքան նոյնը ըլլան, այնքան ալ տարբեր են, ամէն մէկը ինքը. Օրինակ՝ Վահանը. Վիոլէթին Վահանը. Կամ Վիոլէթը. Կամ երկուքը միասին, կարծես մէկ ըլլան, տարբեր են ու նման իրարու, շատ-շատ նման. Նմա՞ն թէ զիրար ամբողջացնող. Չեմ գիտեր. ահա՛, եթէ գրեմ գրեմ գրեմ իրենց մասին՝ լսածս, տեսածս, ապրածս, թերեւս գիտնամ: Սեպէ՛ թէ գիտցայ, յետո՞յ ...

Եթէ այդպէս է, եթէ «յետոյ»ն ոչ մէկ տարբերութիւն պիտի ընէ, ուրեմն ինչո՞ւ է աս գրելս, ինչո՞ւ է գիրը ընդհանրապէս, մանաւանդ Գրիգորին կամ Վիոլէթին գիրը, ինչո՞ւ է արուեստը – երէկ որքան փիս էր պալէն օփերային մէջ, իբր թէ դուրսէն եկած, ճաբոնցի ֆրանսացի պարողներ. Ժոովուրդն ալ ինչպէս պրաւօներ կը բաշխէր. Ատ չորրորդական պարողները պիտի մտածեն՝ սա հայաստանցիները կարծես բան չեն հասկնար պալէէն – ինչո՞ւ էր ուրեմն քսան հազար դնելնիս եւ չորսով ելոյթի երթալնիս. Շատ-շատ ճաշարան երթալու էինք. Ամենէն վաւերական արուեստը նորէն կը մնայ ուտելու արուեստը, չէ՞ ...

Չէ՛. թէ ոչ ինքզինքս պիտի չպատռտէի գրելու համար. լաւի գէշի հարց չէ. պարզապէս գրելու հարցն է. թէ ոչ, Թամարը ինչո՞ւ հարիւր տարի ուշացումով քոնքրիթ բանաստեղծութիւն պիտի գրէր.

Բայց Աննան ուրիշ է. շատ լաւ է Աննան իր թուրք սէրերով, եւ իր անյասմիկ նոր քաղաքով. Իրաւ շատ լաւ է. գոնէ կը կարդացուի. Ոչ թէ Գրիգորին կամ Լեւոնին գիրքերուն պէս՝ մարդիկ չեն կարդար, բայց կը փառաբանեն. Չկերած ճաշդ կը գովե՞ս, նորէն կ'ուտե՞ս. ինչպէ՞ս նորէն ուտես, երբ դեռ չես կերած. Ատանկ ալ Գրիգորին եւ Լեւոնին վէպերը. Դեռ ալ նստեր վէպ գրելու մասին կը մտածեմ.

-Դուն քեզ աւելի բանաստե՞ղծ կը զգաս, թէ՞ արձակագիր:

-Բանաստե՛ղծ:

-Հապա ինչո՞ւ արձակ կը գրես:

Քեզի ի՛նչ թէ ինչո՛ւ արձակ կը գրեմ. Արձակս վա՞տ է. այսպէս թէ այնպէս դուն իմ գրածներս կարդացողը չես. բոլորին ալ գրածները կարդացողը չես. Օր մը, շատ շատոնց օր մը Խրախունի կարդացեր ես, Խրախունի գրեր ես եւ ... վերջ: Հոն ալ կեցեր ես, կամ մնացեր ես. ո՞ւր երթաս ատկէ ետք. Շատ շատ՝ ճաշարան, ուտելու. Քիչ մըն ալ ասոր-անոր հետ սիլի-փիլի ընելու – պայմանով որ «աս-ան» երիտասարդ ըլլան:

Ասանկ:

Որոշեր էի չգրել. Միայն կարդալ. գիրք է որ դիզուեր է հոս, ահագին դէզ մը. Ոչ մէկը սակայն կը գրաւէ, կը կանչէ. Ձեռքս կ'առնեմ «Գիշեր»ը եւ կը զարմանամ՝ ա՞յս է եւ այպէ՞ս է Հոլոքոսթի նկարագրութիւնը – աղջիկս, Սրբազանը քանի՞ անգամ պիտի ըսէ՝ մտաւորականները ողջակիզում ըսելու են: Հա՛, բայց նոյն այդ Սրբազանը քեզ մտաւորականի տեղ դրած ունի՞ ... – ի՞նչ կ'ըսէի, հա, հոլոքոսթը ապրած մարդու գի՞ր է ասիկա. Պարզապէս անուն է եւ գիրք ծախել. Եւ անշուշտ՝ հրեայ ըլլալ: Երկինքէն ինկած խնձորները քանի՞ հոգի համտեսեց. Է՜, ամէն ակռայի բանը չէ այդ գիրքը. Եթէ ես չկրցայ թարգմանել "I am the caca poet"ը, ո՞վ պիտի կարենար կարդալ ...

Հիմա ըլլար կրկին կը կարդայի, աղէկցող վէրք մը քերելու ցաւ-հաճոյքով. Բայց գիրքերս հոն մնացին. Հինգ հազարէն աւելի գիրքերս հոն մնացին. Եւ տետրակներս. Եւ օրատետրերս. Եւ ձեռագիրներս. Եւ մեծ-մօրս հարսանեկան հրաւէրը, 1912-էն, եւ մեծ-հօրս բացիկներու հաւաքածոն 1885-էն, եւ ...

Ու հիմա գրել իսկ չըլլար այսքան բան կորսնցնելէ ետք. Կարծես զաւակ մը վիժած ըլլամ. Զաւակ մը, որուն գոյութիւնը կ'անգիտանայի, չէի զգացեր յղութիւնս, չէի զգացեր թէ ինչե՜ր ունիմ եւ ունեցեր եմ եւ դեռ պիտի ունենամ, որովհետեւ պարապ տետրակներ ալ կային, բազմաթիւ, տասնեակ մը պարապ տետրակներ, գեղեցիկ, ներշնչող ու ներշնչանք սպասող, եւ գրիչներ, կաղամարով գրիչներ ...

Եւ ղարաբաղեան գորգը գետնին, որուն վրայ փռուած ես եւ Սոնիան քոնիակ կը խմէինք եւ երազ կը հիւսէինք, Րաֆֆին մեզի հետ գետինը գորգին չէր, տիվանին էր, կարպետին վրայ, եւ վերէն կը դիտէր մեզ ու կը ծիծաղէր:

Յետոյ իրենք Գանատա գացին. Մնացինք ես եւ Գէորգը. Յետոյ Գէորգն ալ հեռացաւ, շա՜տ հեռու գնաց ու մնացի մինակ.

Վերջը ես ալ չկայի. Մնաց ճերմակ սենեակս, ճերմակ գրադարանս, գունաւոր ղարաբաղեան գորգս եւ կարպետս, եւ մնաց մեծ լռութիւնը փոքրիկ սենեակիս մէջ: Մնացին պատերէն կախուած սիրոյ խօսքեր, նկարներուն հետ:

Եւ մնաց մեծ սպասումը: Զոր պէտք է գրել մեռնելով:

ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ