ԾՆՆԴԱՎԱՅՐՍ՝ ԱՐԱԲ ԲՈՒՆԱՐ, ԱՅՆ ԷԼ ԱՐԱՊ, ՔՈՊԱՆԻՆ

ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱՒԱԳ ՔԱՀԱՆԱՅ ՊՕՂՈՍԵԱՆ

Արաբ Բունար Այն էլ Արապ ծննդավայրս այսօր աւելի լաւ ձեւով յայտնի ու ճանչցուած Քոպանին գրաւուելու վտանգին տակ է։ Կը կարծուի որ գիւղաքաղաքը կրնայ մի քանի օր կամ ժամեր ետք իյնալ, եթէ քիւրտ մարտիկները քաջաբար չդիմադրեն ու չփրկեն իրենց քաղաքը՝արդիական ծանր զէնքերով յառաջացող «Իսլամական Պետութեան» հրոսակներէն։ 

Կեանքիս մէջ օր մը մտքէս չէի անցուցած, որ ծննդավայրս կրնար աշխարհի լրատուական լուսարձակներուն կեդրոնը գտնուիլ, բայց եղաւ, ինչպէս երբեմն եղաւ մօրս ծնողաց բնակած Ազէզը, որ Արաբ Բունարի պէս աննշան վայր մըն էր Հալէպէն ոչ շատ հեռու Թուրքիոյ սահմանին մօտ։

Երբ փոքր էի կը կարծէի որ Արաբ Բունարը աշխարհի ամենէն հեռաւոր վայրին մէջ կորսուած աննշան տեղ մըն էր, ուր ես ծնած էի՝ բաղդէս։ 

Ջարդերէն մազապուրծ ազատուած մեծ ծնողքս նախ Հալէպ հաստատուած էին եւ յետոյ չեմ գիտեր ինչու Արաբ Բունար եկած էին։ Երբ փոքր էի, մտքէս կ՛ըսէի՝ «մարդ աշխարհի ամենէն մեծ ու գեղեցիկ Հալէպ քաղաքը կը ձգէ ու հոս կու գա՛յ։» Կը խորհէի թերեւս հնարաւոր ըլլայ ձեւով մը մեր տունը բեռնակառքի մը կամ հանրակառքի մը վրայ բեռցնէին եւ Հալէպ փոխադրէին...։

Մեր գիւղաքաղաքին մէջ երկու մզկիթներ կային եւ անոնց քիւրտ սուննի եւ շիի հաւատացեալները երբեմն Ուրբաթ օրուան աղօթքի քարոզէն ետքը իրարու դէմ բուռն կռիւներ կ՛ունենային։ 

Անունը Արաբ Բունար էր, բայց այնտեղի արաբները իմ կարծիքով միայն քաղաքին կառավարական պաշտօնեաներն ու իրենց ընտանիքներն էին, քաղաքապետ, դատաւոր, ոստիկան, դպրոցի տնօրէն, ուսուցիչներ բանտապահներ, եւ քանի մը սահմանապահ զինուորներ, մնացեալը՝ քիւրտեր էին մեծաւ մասամբ, եւ հայեր իրենց առաքելական եւ կաթողիկէ եկեղեցիներով, եւ հայախօս սուրիանիներ՝ իրենց եկեղեցիով, ու մի քանի թուրքման, զազա ու չերքէզ ընտանիքներ։

Արաբ Բունարը ունէր երկու մասեր՝ «ջուրէն ասդին» եւ «ջուրէն անդին»՝ գետակ մը կ՛անցնէր մէջտեղի կամուրջին տակէն։

Թուրքիան՝ մեր տունէն հազիւ 200 քայլ անդին էր, եւ միջոցին՝ կար մաքսատունը եւ դաշտ մը ուր դպրոցէն արձակուելէ ետք զանազան խաղեր կը խաղայինք, եւ երբեմն, երբ մեր մէջ հայկական արիւնը եռար՝ թուրք տղոց վրայ պարսատիկով քար կը նետէինք, իրենք ալ մեր վրան։ 

Մեր սահմանին վրան միայն մի քանի սուրիացի զինուորներ կային, մինչդեռ թրքական կողմի՝ զինուորականներուն թիւը անհամեմատ աւելի մեծ էր, եւ այդ էր գլխաւոր պատճառը իմ հոն ապրիլ չուզելուս։ Կ՛ուզէի հեռու ըլլալ թուրքերէն,՝որովհետեւ անոնք մեծ ծնողներուս հարազատները սպաննած էին եւ բռնագրաւեր էին իրենց տուներն ու կալուածները, որոնց փաստաթուղթերը մեծ հօրս տան խոշոր սնտուկին մէջն էին։ 

Սկիզբը Արաբ Բունարի բոլոր վաճառականները, արհեստաւորները, բժիշկներն ու մարզիկները հայեր էին, վերջը քիւրտերն ալ սկսան։ Ունէինք երկու ակումբներ ՀՄԸՄ եւ ՀԲԸՄ/ՀԵԸ, իրենց սկաուտական կազմերով փողերախումբերով եւ ֆութպոլի խումբերով, որոնք կը մասնակցէին Հալէպի մէջ Սուրբ Զատկին տեղի ունեցող տարեկան միջ-մասնաճիւղային զոյգ մրցումներուն ու տողանցքներուն։ 

Հայերը առաւելաբար Ուրֆա-Կարմուճի եւ Տիգրանակերտի բարբառներով կը խօսէին իրարու հետ։

Ծնած ժամանակ Արաբ Բունարի ժողովուրդին մեծամասնութիւնը քիւրտ էր։ Հայերն ալ շատ էին, այնքան շատ որ ունէին երկու դպրոցներ՝ Խրիմեան ազգային նախակրթարան վարժարանը, ուր կը յաճախէին քոյր եղբայրներս եւ ես, կար նաեւ Բարեգործականի Աւետիս Սարաֆեան նախակրթարան վարժարանը: Տարեվերջերուն փառաւոր դպրոցական հանդէսներ կ՛ունենայինք ու ես հարմոնիքա եւ աքորտէոն կը նուագէի: Ունէինք նաեւ թատերախումբեր։ 

Մեր գիւղաքաղաքի հայերուն մեծամասնութիւնը՝ Ուրֆացի/ Կարմուճցիներ էին, յետոյ՝ Տիգրանակերտցիներ՝ որոնց մեծամասնութիւնը իրարու ազգականներ էին եւ ջուրէն ասդին կը բնակէին՝ Թուրքիոյ սահմանին մօտ։ Կային նաեւ Պէրէճիկցի հայ ընտանիքներ։

Բայց, տարուէ տարի հայոց թիւը նօսրացաւ, Տէր Հայր եւ հայ ուսուցիչներ հեռացան, եկեղեցին այնքան ատեն որ հայրս հոն էր՝ բաց մնաց, Խրիմեան վարժարանը փակուեցաւ, հայոց կալուածները յանձնուեցան Հալէպի Առաջնորդարանին։ Բարեգործական դպրոցը բաւական ատեն բաց մնաց, եւ հոն յաճախող աշակերտներէն ոմանք Կիրակի օրերը հօրս հետ Սուրբ Պատարագի շարականները երգեցին տարիներով։ Մեր ակումբները փակուեցան, վաճառատուներն ու տուները ծախուեցան, մնացին միայն մէկ ձեռքի վրայ հաշուող հայեր՝ բժիշկ եւ դեղագործ։

Ունէինք գեղեցիկ լիճ մը ուր պտոյտի կ՛երթայինք, բայց դժբախտ օր մը անակնկալ հեղեղին քշած տիղմը անոր ակին աչքերը չորցուց եւ զայն խաղադաշտի վերածեց։ Կար նաեւ Պըզպըզ ակը, որուն ջուրը շատ համով, թեթեւ ու մարսողական էր։ 

Հայերը ունէին ֆութպոլի երկու դաշտեր։ Բլուր մը ունէինք՝ որուն գագաթին սրբատեղի մը կար Զիարաթ անունով։ Տարուան մէջ մի քանի անգամ հոն ուխտի կ՛երթայինք աղօթքի ու մոմ վառելու, անծանօթ սուրբին գերեզմանին։ Մեծ հօրս գերեզմանը հիմա այդ կողմերը կը գտնուի։ Հայերը գերեզմանատուն մը ունէին քաղաքապետարանէն քիչ մը անդին, որ երբեմն կը սրբապղծուէր քիւրտերուն կողմէ։ Քառասուն տարի է որ չեմ գացած հոն։

Հիմա, քաղաքին տէրերը՝ քիւրտերն են որոնք իրենց կեանքերը փրկելու համար Թուրքիա փախած են, եւ երիտասարդ կամաւորներէն ոմանք իրենց ընտանիքը հոն ձգած կը վերադառնան իրենց քաղաքը՝ ամրակուռ շարքերով կռուելով ու փրկելու Սուրիոյ երեք ամենէն աւելի քիւրտերէն բնակուած կեդրոնններէն մէկը՝ ծննդավայրս՝ որ ունի երեք անուններ՝ Սրաբ Բունար, Այն Էլ Արապ, Քոպանի...։

Նիս, 27 Սեպտեմբեր, 2014

Հայաստան – Սփիւռք համագումարը ի՞նչ կրնայ բերել սուրիահայերու տագնապին

Հրաչ Քալսահակեան

Few days ahead Armenia –Diaspora 5^th conference will convene in Yerevan. Syrian Armenians will participate with a big delegation representing various (religious and non-religious) community establishments.

Are these representatives ready to present their cause to the Diaspora Armenians in the most engaging way or will they be just occupied in reciting their well-prepared reports and voicing some strongly worded rhetoric? Hrach Kalsahakian poses the difficult question.

Քանի մը օր ետք Երևանի մէջ պիտի գումարուի Հայաստան – Սփիւռք 5-րդ համագումարը, որուն չորս նիստերէն մէկը յատկացուած պիտի ըլլայ սուրիահայութեան տագնապին՝ «Սուրիահայ համայնքի հիմնախնդրիները» խորագրին տակ:

Նշեալ նիստին մինչեւ այս պահը արձանագրուած են տասնըմէկ նիստավարներ՝ 

1. Ֆիրդուս Զաքարեան - Սփիւռքի նախարարութեան աշխատակազմի ղեկավար:

2. Վահան Պօղոսեան - Առողջապահութեան նախարարի տեղակալ:

3. Ժիրայր Րէիսեան - Բերիոյ թեմի մամուլի քարտուղար:

4. Գերաշնորհ Տէր Արմաշ եպիսկոպոս Նալբանդեան - Դամասկոսի թեմի առաջնորդ:

5. Գերաշնորհ Տէր Շահան արքեպիսկոպոս Սարգիսեան- Բերիոյ թեմի առաջնորդ:

6. Հայր Անդրանիկ ծայրագոյն վարդապետ Այվազեան – Ճէզիրէի հայ կաթողիկէ թեմի առաջնորդ:

7. Վերապատուելի Յարութիւն Սելիմեան – Սուրիոյ հայ աւետարանական եկեղեցիներու միութեան նախագահ:

8. Վազգէն Եագուպեան - ՀԲԸՄ կեդրոնական վարչական ժողովի անդամ:

9. Լևոն Պըլըխեան - ՌԱԿ Հիւսիսային Սուրիոյ շրջանային վարչութեան ատենապետ:

10. Շաւարշ Ակինեան- ՍԴՀԿ Սուրիոյ կեդրոնական վարչութեան անդամ:

11. Լենա Հալլաճեան - «Սուրիահայերու հիմնախնդիրները համակարգող կեդրոն» հասարակական կազմակերպութեան նախագահ:

Նիստավարներուն չորսը Սուրիոյ մէջ գործող համայնքապետեր են, իսկ մնացնեալներուն մեծամասնութիւնը այս կամ այն ձեւով կը ներկայացնեն հայկական աւանդական կուսակցութիւններն ու կազմակերպութիւնները:

Յատկանշական է, որ նիստավարներուն կարեւոր տոկոսը յատուկ պիտի ժամանէ Սուրիայէն այս համագումարին ներկայ գտնուելու համար:

Այս բոլորը շեշտը կը դնեն նիստի պատմական հանգամանքին վրայ: Արդարեւ Սուրիոյ դէպքերէն ետք առաջին անգամն է որ սուրիահայ կրօնական եւ աշխարհիկ ղեկավարութիւնը հաւաքական կերպով պիտի ներկայանայ համայն հայութեան առջեւ ու ազգի սեղանին վրայ դնէ զինք յուզող հարցերը:

Վերջին ժամանակաշրջանի զարգացումները յստակօրէն ցոյց տուին թէ Սուրիոյ դէպքերը բաւական երկարաձգուելու են: Գոնէ պարզ տեսանելի է, թէ յաջորդող քանի մը տարիներու ընթացքին իրավիճակը նախկինէն շատ պիտի չտարբերի:

Հայաստան – Սփիւռք համագումարը կրնայ այն սովորական բեմը դառնալ ուրկէ պիտի ընթերցուին շտապ օգնութեան ու մարդասիրական գործունէութեան տեղեկագրութիւնները: Կրնայ նաև ծառայել որպէս ամպիոն աննկուն կամքի, հաւատքի ու քարի կառչածութեան մասին կոչեր արձակելու:

Բայց սոյն համգումարը կրնայ նաև վերածուիլ աննախընթաց առիթի մը, երբ սուրիահայ աւագանին, հայրենի հողին ուժը շօշափած, յաջողի դուրս գալ մեռելային շուրջպարէն ու վճռական իր խօսքը ուղղելով համայն հայութեան, պահանջէ որ ազգի բոլոր մասնիկները (ներառեալ սուրիահայերը) պատասխանատուութեան իրենց բաժինը ստանձնեն այս տագնապին դիմաց:

Ընդամէնը քանի մը օր մնացած է սուրիահայ ներկայացուցիչներուն դիմաց:

Պիտի յաջողի՞ն դէպքերու զարգացումները քննական ակնոցով դիտել ու համոզիչ ձեւով ներկայացնել իրենց դատը, ըստ այնմ նուաճելով համահայկական զօրակցութիւն, թէ պիտի բաւականանան իրենց պերճախօս տեղեկագիրները ընթերցելով ու բոցաշունչ քարոզները հնչեցնելով:

Սուրիահայը՝ ծննդավայրէն հայրենիք

Հրաչ Քալսահակեան 

Դէպքերէն առաջ բոլոր Սուրիահայերը գրեթէ հաշտուած էին թէ Սուրիան իրենց հայրենքն է: Եկեղեցւոյ խորանէն մինչեւ դպրոցին բեմերը «Սուրիական հայրենիք» բառերը ամէն առիթով կը հնչէին:

Մէկը հետաքրքրուած չէր թէ ի՞նչ տեսակ հայրենիք է այս՝ հաւասարութիւն, արդարութիւն, ազատութիւն կամ մարդկային արժանապատուութեան հասկացողութիւն կա՞ր հոն թէ ոչ: Ի՞նչ իսկական արժէք կրնայինք մենք ներկայացնել հոն, երբ ո՛չ ընտրելու եւ ո՛չ ալ ընտրուելու իրաւունք ունէինք (յիշած ըլլալու համար միայն այս): Ի՞նչ հեռանկարներ կրնայինք ունենալ այդ միջավայրին մէջ:

Կարեւորը մենք մեր սահմաններուն (թաղերուն) մէջ կրնայինք հաւաքական կեանք մը ապրիլ ու կուշտ փորով քնանալ: Կրնայինք մեր տղաքը ու աղջիկները մեր գիտցած ձեւով ամուսնացնել ու մեր սովորութիւնները եւ լեզուն մեր հասկցած ձեւով պահպանել: Իւրաքանչիւրը ձեւ մը գտած էր դրամ վաստկելու՝ «ճարպիկութեամբ» կամ կաշառքով: Յաջողած էինք մենք մեզի «մայր գաղութ» տիտղոսը շնորհել, առանց անդրադառնալու թէ «մայր» բառը աւելի լաւ երեւոյթներու վերապահուած պէտք էր ըլլար:

Սուրիոյ դէպքերու լոյսին տակ նոր հասկացողութիւններ շրջագայութեան մէջ մտան: Սուրիահայը սկսաւ «Սուրիական հայրենիք» բառը դանդաղօրէն վերատեսութեան ենթարկել: Շատեր ըսին Հայաստան հայրենիք է, իսկ Սուրիա ծննդավայր: Ուրիշներ գտան որ Սուրիա հասարակ ծննդավայր մը չէ այլ նաեւ «տուն» ու յիշատակներու շտեմարան: Այլ խմբակ մը, տակաւին լրիւ չհասկցած հայրենիքի մը արժէքը, առաւել շահարկելի գտաւ երկու հայրենիք ունենալու գաղափարը:

Նկատելի է որ այս հասկացողութիւնները փոփոխական դարձած են: Այսինքն եթէ մէկը Հայաստանի մէջ որոշ յաջողութիւն ունենայ (կամ իրեն այդպէս թուի), այնպէս մը կը վարուի կարծես թէ ինք ծնած օրէն ի վեր հայրենիք վերադառնալու գաղափարախօսութեամբ տոգորուած էր: Նոյն անձը եթէ ձախողութիւններու մտանուի (թէկուզ ժամանակաւոր), յանկարծ հայրենիքի մասին այլանդակ տեսութիւններ շպրտելու կը սկսի:

Հայկական Ինքնաբաւարարուածութիւն

Յովիկ Աթոքեան

«Կարեւորը մեզի կը սիրեն», յաճախ կը լսենք այս արտայայտութիւնը, եւ նման ինքնագոհ յայտարարութիւններ կ՛ընենք ամենուր: Կը կարծենք որ ամէն աշխարհը կը սիրեն հայերուն, Միջին Արեւելքի մէջ, Եւրոպայի մէջ, Ռուսիոյ մէջ, Լատին Ամերիկեան երկիրներուն մէջ... ուրտեղներ դեռ կը հնարենք, երկրագունդի հեռաւոր ծայրերուն մէջ ալ մեզի միշտ «սիրողներ» եղած ըլլալուն կը հաւատանք եւ կը փնտռենք դեռ...

Իսկ մեզի հանդէպ այս «սէրերը» ի՞նչ օգուտ տուին, որո՞ւն սէրը մեզի կաթիլ մը ազգային հարց մը լուծած եղաւ, կամ հայ մարդու մը գրպանը կոպեկ մը աւելի փող մտաւ: Հակառակը, օրինակ վերցնենք Միջին Արեւելքի երկիրներուն մէջ, ամէն քայլափոխին փորձած ենք որ արաբը, քուրտը, կամ չգիտեմ ով, մեզի «սիրէ»: Այդ «սէրը» շահելու համար յաճախ մեր գրպանէն տասնեակ հարիւրաւոր միաւոր դրամ ծախսած ենք, մենք մեր տան կարեւոր մէկ պէտքը հոգալը զոհած ենք փոխան «սիրոյ», գումար մը նուիրած ենք ասոր-անոր, եւայլն: Եւրոպացիներուն կը փորձենք «սիրել», որպէսզի անոնք ալ մեզի «սիրեն», բայց եկուր տես որ այս բոլորով հանդերձ, եւրոպացիները այնքան ալ մեզ չեն սիրեր, արաբներուն սէրը խախտուեցաւ, ռուսերուն «սէրը» շատ պայմանականացաւ, իսկ հեռաւոր լատին ամերիկաներունը՝ օվկեանոսին մէջ խեղդուեցաւ:

Իսկ թուրքերուն, մեր ակնոցով, ոչ-ոք չի սիրեր եւրոպայի մէջ, իբր թէ Միջին Արեւելքի միւս ժողովուրդներն ալ չեն սիրեր, ասի չի սիրեր եղեր - կ՛ուրախանանք մենք այս լուրով, կը փնտռենք մէկը որ չսիրէ զանոնք... բայց ժողովուրդներ, պետութիւններ, կը վախնան թուրքէն, կամ նուազագոյնը իրենց հաշիւը կ՛ընեն:

Հայկակա՞ն է այս հիւանդութիւնը թէ այլ ազգերու քով ալ կը հանդիպի: Չեմ գիտեր, բայց մեր քով ըլլալէն վստահ եմ, քանի որ անոր արդիւնքները միշտ մեզի հետ կ՛ուղեկցին:

Մեկնաբանութիւններ՝

Hrach Kalsahakian Հոգեբանական պատճառներ ըլլալու են այս մտածումին ետին: Օրինակի համար քանի որ թուրքը մեզի կ'ատէ ուրեմն միւսները պէտք է սիրեն մեզի: Թուրքը շատ կ'ատէ, միւսները ուրեմն պէտք է աւելի սիրեն մեզի: Այլ բացատրութիւն կարելի է կապել ինքնարդարացումի ձեւով՝ մենք այս երկրին մէջ կ'ապրինք եւ ուրախ ենք որովհետեւ մեզի կը սիրեն, սիրուած ենք: Ասոր աւելի ծայրայեղ ինքնարդարացում - խաբկանքը կայ՝ Հայաստան չենք ապրիր որովհետեւ Սուրիոյ մէջ աւելի կը սիրեն մեզի:

Azniv Tarkhanyan Հովիկ ջան շատ ճիշտ է ըսածդ և ապացուցված է և այսպես ուրիշի վրա մեր հույսը դնելով կերտեցինք մեր պատմությունը, Հովիկ ես կարծեմ գաղտնիքը, որ պետք է առաջին հերթին հայը հային պիտի սիրե և ղեկավարությունն էլ իր ժողովուրդը հարգելով առաջ գնան, ինքն իր հույսը իր վրա պետք է դնի՝ որ առաջ գնան արի ու տես հակառակն է կատարվում և տեղքայլ լինելով առաջ չենք գնում ու անցյալից դաս չենք վերցնում։ Մենք մեզ սիրելով հարգելով ուրիշի սերը մեզ ավելորդ է ևայդ ժամանակ իրենք են մեզնից վախենալու: Մեծն Տիգրանի օրինակով առաջ պետք է գնանք, կազմակերպություն չկա դրա համար ցավալի է…

Hrair Hagopian Ես կը կարծեմ որ մենք կը կարծենք թէ բոլոր ազգերը մեզի կը սիրեն: Նախ մենք իրար իսկ չենք սիրեր, իւրաքանչիւր հայ գաղութ ինքզինքը գերադաս կը նկատէ միւսներուն հանդէպ: Օրինակ հալէպահայը ինքզինք անուանած է «ՄԱՅՐ ԳԱՂՈՒԹ» բայց ուրիշ գաղութէ մը օր մը չեմ լսած մեզ այսպէս գովաբանէ, բացի եթէ հալէպահայ մը հարցազրոյց մը ընէ իր հետ: Ես այս երեւոյթին ականատես եղայ երբ Գանատա փոխադրուեցայ: Երեք գլխաւոր դասակարգեր կային, Եգիպտահայը ոեւէ մէկուն չի հաւնիր ինք գերազանց է, անկէ ետք կու գայ Լիբանանահայը, որ Սուրիահայուն չի հաւնիր որովհետեւ իրենք եւրոպական մակարդակով երկրէ մը կու գան եւ մենք կը մնանք վերջինները (գիւղացիները): Անշուշտ կան ուրիշ գաղութներ ալ որոնք նոյնպէս կը կարծեն թէ իրենք են լաւագոյնը՝ օրինակ Յունահայերը եւ Պոլսահայերը որոնք բոլորովին անջատուած են բոլոր միւս հայերէն:

Arshak Davidian "Մեզի կը սիրեն"-ը միայն ինքնախաբէութիւն է։ Մեզի չէ որ կը սիրեն այլ մեր հլու-հնազանդ ոչխարամիտ հպատակութիւնը, մեր աժան ու որակով աշխատանքն ու ծառայութիւնը․․․ իրենցը քաղելէն ետք արդէն բանի մը պիտանի չենք։ Ինչպէ՞ս կրնան մեզի սիրել երբ առաջին հերթին մե՛նք մեզի չենք սիրեր։ Իրենց այդ սիրելուն ետև յաճախ զզուանք ու քամահրանք է թագնուած․․․

Khatchadour Boghossian Նախ եւ առաջ ինչու մեզի պիտի սիրեն եւ կամ մենք ինչու մէկու մը կը սիրենք կամ չենք սիրեր. եթէ այս հարցումին պատասխանենք ապա ուրեմն ամէն ինչ աւելի յստակ կ'ըլլայ. մէկը հայու մը կամ ուրիշ ազգի անդամի մը չի սիրեր իր ազգային պատկանելիութեան համար, այլ կը սիրէ կամ չի սիրեր նայած թէ ինչպէս կը զգայ այդ անձին կամ խմբակցութեան հետ ունեցած կամ ունենալիք յարաբերութենէն: Սէրը կապ ունի փնտռածը գտնելուն կամ գտնել փորձելուն հետ, եւ կարեւոր է թէ իր փնտռածը որքանով իրեն այս կամ այն ձեւի ապահովութիւն, հանգիստ ու գոհացում կը պատճառէ: Եթէ հանգիստ կը զգաս մէկու մը հետ` կը սիրես զինք, եթէ պատահի որ սիրածդ քեզի պզտիկ անհանգստութիւն մը պատճառէ, այն ատեն սէրերը փոխադարձաբար թշնամութեան եւ մինչեւ իսկ ատելութեան կը փոխուին: Քեզի սիրելը եթէ անձի մը օգտակար կ'ըլլայ բարոյապէս, նիւթապէս եւ կամ քաղաքականապէս. լաւ ես, կը սիրէ քեզի: Բոլոր սէրերը այս սկզբունքէն կը բխին եւ կամ կը մարին, բոլոր սէրերը այսպէս են:

Hrach Kalsahakian Երբեմն ալ խօսակցութիւն բանալու ձեւ է (conversation opener) երբ բան մը ըսելիք չունին կամ աւելի ճիշդ երբ բան մը չեն գիտեր մեր մասին: Այսինքն ես ալ կրնամ ըսել տիեզերագնացութիւնը կը սիրեմ եւ այդ ձեւով համակրելի նախադասութիւն մը կազմած կ'ըլլամ:

Khatchadour Boghossian Հայերը գեղեցիկ խօսք մը ունին ՍԻՐԱՇԱՀԻԼ. ուրեմն եթէ մէկու մը քեզի հանդէպ ունենալիք սէրը քեզի շահ մը կը բերէ ոչ անպայման նիւթական, դրամական, այլեւ ֆիզիքական, բարոյական եւ հոգեկան առումով, ուրեմն կ'աշխատիս զինք սիրաշահիլ, սիրաշահիլ սորվիլն ալ արուեստի պէս բան մըն է., շատ կարեւոր է. գիտենք:

Hovic Atokian analyzes why Armenians think that other nations like them. 
First appeared:

Aleppo Armenians Facebook page

https://www.facebook.com/armaleppo


Related:

Armenian Cultural Company

www.ArmenianCultural.com

https://www.facebook.com/ArmenianCultural


Azad-Hye Middle East Armenian Portal

www.Azad-Hye.net

https://www.facebook.com/azadhye.english


Azad-Hye in Arabic

آزاد-هاي البوابةالأرمنية في الشرق الأوسط

www.Azad-Hye.org

https://www.facebook.com/azadhye.arabic

Մուազ Ալ Խաթիպ

Կը յիշէ՞ք այս մարդը՝ Մուազ Ալ Խաթիպը:

Ընդդիմութեան ղեկավարն էր անցեալին:

Կոչ կ'ուղղէ Սուրիացիներուն միատեղ աշխատելու:

«Սուրիան վարչակարգէն ու ընդդիմութենէն շատ աւելի թանկարժէք է», կ'ըսէ ան ու կ'աւելցնէ՝ «Վարչակարգը եւ ընդդիմութիւնը պէտք է երկուքն ալ մէկդի կանգնին»:

«Եթէ ամէն կողմ շրջանային ծրագիրի մը հետ կապուած ըլլայ, մենք որեւէ արդիւնքի պիտի չհասնինք»:

«Պէտք է քաղաքական համաձայնութեան գանք եւ պարտադրենք զանիկա վարչակարգին եւ ընդդիմութեան վրայ», կ'եզրակացնէ:

Երանի այսպիսի մարդիկ երկու կողմերուն մէջ իշխանութեան գլուխ ըլլային եւ կարենային գլուխ գլխի տալով արդիական երկիր մը ստեղծել Սուրիոյ բնակիչներուն համար:

Հրաչ Քալսահակեան

بحثاً عن حل لإنقاذ سورية - أحمد معاذ الخطيب

إلى متى تسيل دماء السوريين ؟ إلى متى دمار سورية ؟ لماذا لا يجتمع أبناء سورية لإنقاذها ؟ هل صحيح أن سورية في غرفة الإنعاش .. إما أن ترجع إليها الحياة أو يأتيه...

Ո՞ՒՐ ԿԸ ԿԱՅԱՆԱՅ ՀԱԼԷՊԱՀԱՅ ԳԱՂՈՒԹԻՆ ԱՐԺԷՔԸ

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Հալէպ

ՄԱՍ - 1

Այսպիսի հարցումի մը դէմ յանդիման չէինք գտնուած առ այսօր։

Հալէպը, ամբողջ արտասահմանի ու Հայաստանի համար, քիչ մը կղզիացած, ինքնամփոփ, աւանդապահ գաղութ մըն էր, որ չունէր Փարիզի, Լոս Անճելըսի կամ նոյնիսկ Պէյրութի հմայքն ու համբաւը։ Պէյրութցիք, զորօրինակ (թող ներողամիտ ըլլան), մի՛շտ ալ Հալէպին կը նայէին որպէս…յետամնաց գիւղ մը։ Իբրեւ մխիթարական շքանշան՝ բոլորին կողմէ մեր լամբակին անցուեր էր «Մայր գաղութ»ի ոսկեայ պիտակը, ու մենք ուրախ էինք ատով…։

Վերջին երեք տարիներու Սուրիոյ պատերազմական աննախադէպ իրադարձութիւնները սակայն, մանաւա՛նդ Քեսապի խորհրդաւոր անցուդարձերը, ինչպէս նաեւ Հալէպի ողբալի վիճակն ու Նոր Գիւղի դիտաւորեալ ռմբակոծումն ու համատարած քանդումները՝ լուսարձակի տակ առին մեր երբեմնի շէն ու «երազային» ոստանը։ Ամէն ոք սկսաւ ողբալ «Մայր գաղութ»ի հաւանական կորուստը։ Հայաշխարհը զօրաշարժի ենթարկուեցաւ՝ փրկելու համար Հալէպը, պահպանելու համար հալէպահայ արժէքները…։

«Կոտրելէն ետք»…։

Կեանքի փիլիսոփայութեան անխախտ օրէնքն է։ Բանի մը արժէքին կը գիտակցինք՝ զայն կորսնցնելէ ետք…։

Բայց եկէ՛ք խորհրդածենք միասնաբար,- Ո՞ւր կը կայանայ հալէպահայ գաղութին արժէքը։ Որո՞նք են այս գաղութին առանձնայատկութիւնները, որո՞նք են անոր առաւելութիւնները՝ միւս գաղութներուն վրայ։

Շատ հպանցիկ ու արագ մատնանշումներ պիտի ընեմ միայն, թողլով որ մեր ընթերցողները իրե՛նք աւելիով արծարծեն նիւթը, ջանան իրենց մեկնաբանութիւններով կամ խոհերով՝ ամբողջացնել իմ գծած շրջածիրը։

Սկսինք հալէպահայ գաղութին ԿՐՕՆԱԿԱՆ-ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ կեանքէն.-

Հալէպ իր մէջ ունի քրիստոնեայ 11 համայնքներ, որոնց երեքը հայ յարանուանութիւններն են (Առաքելական, Կաթոլիկ, Աւետարանական)։ Լա՛ւապէս կազմակերպուած համայնքներ են երեքն ալ, գործելու լայն հնարաւորութիւններով օժտուած։

Հալէպահայ կրօնական-եկեղեցական կեանքը մի՛շտ եղած է աշխոյժ եւ օրինակելի։ Ս. Քառասուն Մանկանց եկեղեցին ունի աւելի քան 500 տարուան անցեալ։ Մեր եկեղեցիները լեցուն եղած են միշտ՝ Կիրակի ու տօնական օրերուն։ «Խուռներամ բազմութիւն» բացատրութիւնը ամէնէն շատ Հալէպի եկեղեցիներուն կը պատշաճէր։

Օ՜, անգամ մը փորձէիք ներկայ ըլլալ Մեծ Պահոց Արեւագալի արարողութիւններուն։ Պիտի զմայլէիք։ Մեր կամաւոր բազմանդամ Դպրաց Դասերը («կամաւոր» բառը կը շեշտեմ, որովհետեւ Եւրոպա ու Ամերիկա՝ դպիրներն իսկ կը…վճարուին) կը թնդացնեն եկեղեցին՝ իրենց երգեցողութեամբ։ Պսակի ու մկրտութեան համար՝ ամիսներ առաջ տեղ ու ժամ պիտի որոշէիք. այնքա՜ն շատ էին ատոնք…։

Կրնամ պնդել, որ հալէպահայոց եկեղեցական կեանքը, իր ճոխութեամբ ու աւանդապահութեամբ, կը զիջէր մի միայն Պոլիսին։

Մենք եկեղեցական հարուստ կեանք մը ունէինք այստեղ։ Ի զուր չէր, որ Անթիլիասի միաբանները ստէպ կը սիրէին Հալէպ գալ ու պատարագել…։ Իսկ կաթողիկոսներն ալ՝ առիթներ կը ստեղծէին ՀՈՎՈՒԱՊԵՏԱԿԱՆ այցեր շնորհելու։ Ո՛չ մէկ գաղութ կրնար կարգաւորել-կազմակերպել այն ԱՐՔԱՅԱՎԱՅԵԼ ժողովրդային ընդունելութիւնները՝ զորս Հալէպ կ՛իրականացնէր իր հովուապետերը ընդունելու համար…։ 

ՄԱՍ - 2

ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԱԼ ԴՐՈՒԹԻՒՆ ՄԸ

Հալէպահայ գաղութին այսօրուան եկեղեցական աշխոյժ կեանքը (որուն մասին խօսեցանք երէկ), անտարակոյս, մէկ երեսն է միայն ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԱԼ ԴՐՈՒԹԵԱՆ մը, որ սերունդէ սերունդ մեզի փոխանցուած է ԺԹ. դարու վերջին տասնամեակներէն սկսեալ…։

Այո՛, շուրջ մէկուկէս դարէ իվեր Հալէպի թեմական-համայնքային կեանքը կը շնչէ 1863-ի (Պոլսոյ մէջ ընդունուած) Ազգ. Սահմանադրութեան սկզբունքներուն հետեւողականութեամբ, գէթ իր հիմնական կէտերուն մէջ։

Ըստ այդ վաղեմի դրութեան, Ազգ. Առաջնորդարանը կեդրոնն ու պաշտօնական ներկայացուցիչն է հայ համայնքին, յաչս պետութեան։ Թեմակալ առաջնորդը «հոգեւոր պետ»ի իր բնականոն հանգամանքին զուգահեռ՝ նա՛եւ «ազգապետ»ն է համայնքին։ Ու կը կրէ իր այս նոյնքան պատասխանատու հանգամանքին բոլոր պարտաւորութիւնները։ Ներկայացուցչական իւրայատուկ դրութիւն մըն է ասիկա, Օսմանեան օրերէն ժառանգուած, որ ունի ԴՐԱԿԱՆ երեսներ, թէ՛ համայնքին զաւակները առանցքի մը շուրջ համախմբելու տեսակէտէն, թէ՛ ալ պետական-պաշտօնական բազմադիմի շրջանակներու հետ յարաբերելու, երկխօսութիւն հաստատելու դիտանկիւնէն։

Ազգ. Առաջնորդարանի վարչամեքենան, եթէ մօտէն սերտուի, իսկապէս՝ «պետութեան մէջ պետութիւն մը»ն է, այս բացատրութեան ամէնէն ազնիւ ու դրական իմաստովը (ժամանակին, Սուլթան Համիտ մեր Ազգ. Սահմանադրութիւնը կախակայեց ու տարիներով անգործութեան մատնեց՝ պատճառաբանելով որ անիկա «պետութեան մէջ պետութիւն մը» գոյացուցեր է…)։

Իր օրէնսդիր Գաւառական (երեսփոխանական) Ժողովով, անկէ բխած Քաղաքական ու Կրօնական Ժողովներով (գործադիր մարմիններ), Ուսումնական, Դատաստանական, Տնտեսական, Կրօնա-բարոյական դաստիարակութեան, Ընկերային ծառայութեան Խորհուրդներով, Կալուածոց Յանձնախումբով եւայլն, համայնքային այս վարչամեքենան կրնայ նախանձը շարժել ոչ միայն սփիւռքի միւս գաղութներուն, այլեւ՝ տեղաբնակ միւս համայնքներուն, իսլամ թէ քրիստոնեայ…։

Բարոյական մեծակշիռ հարստութիւն մըն է ասիկա, որ միաժամանակ ՋԻՂՆ ու ԶՍՊԱՆԱԿՆ է գաղութային եռուն կեանքին…։

Բաղդատեցէ՛ք այս պարագան Հիւսիսային Ամերիկայի, Լատին Ամերիկայի, Ֆրանսայի, Անգլիոյ, Աւստրալիոյ հայագաղութներուն հետ, ու շօշափելիօրէն պիտի տեսնէք ակներեւ տարբերութիւնը։

Զորօրինակ, 300-400 հազար հաշուող Ֆրանսահայ գաղութին թեմական-համայնքային կեանքը որքա՜ն մեղկ է, թոյլ, վատոյժ։ Դեռ նոր-նոր, սա վերջին քանի մը տարիներուն, Ֆրանսահայերը սկսան քայլեր առնել սեփական թեմական կանոնագրութիւն մը մշակելու ուղղութեամբ, կազմեցին Կրթական Խորհուրդ մը եւայլն…։

Համայնքային կեանքը ՈՂՆԱՅԱՐՆ է հալէպահայ գաղութին։

Տակաւին, մեր երէցները յաճախ պատմած են մեզի, որ համայնքային կեանքը քիչ մը աւելի «եփուն» էր Հալէպի մէջ տասնամեակներ առաջ։ Այս առթիւ, կը յիշեմ կարդացած ըլլալ Անդրանիկ Ծառուկեանի շահեկան մէկ յօդուածը հին «Նայիրի»ներուն մէջ, ուր ան կը պատմէր, թէ իբրեւ երիտասարդ լրագրող՝ ի՛նչպէս ներկայ կ՛ըլլային (ինք եւ ուրիշներ) Հալէպի Ազգ. Գաւառական Ժողովի դռնբաց նիստերուն ու հետաքրքրութեամբ կը հետեւէին դահլիճին մէջ դէմ դիմաց բազմած ԵՐԿՈՒ ՀԱԿԱԴԻՐ ՃԱԿԱՏՆԵՐՈՒ շինիչ բանավէճերուն…։ Ասիկա 40-ական թուականներուն էր։ Ընտրական սնտուկներ, ժողովական թեկնածուներ, ընտրացանկեր, քուէախոյզ անաչառ յանձնախումբեր, ընտրեալներ ու պարտեալներ կային…։

Տասնամեակներու սահանքին հետ շատ ջուրեր հոսած են անշուշտ կամուրջին տակէն։ Հիմա պատկերն ու գոյնը կրնայ նոյնը չըլլալ, թէեւ «սնտուկ»ները մի՛շտ ալ կան ու պիտի ըլլան…

Հալէպահայ գաղութը իր համայնքային դրութեամբ իսկ՝ ուժ մը, արժէք մը կը ներկայացնէ։ 

ՄԱՍ - 3

ՄԵՐ ԱՆՓՈԽԱՐԻՆԵԼԻ, ԱՆՆՄԱՆ ԴՊՐՈՑՆԵՐԸ - 3

Հալէպը կրնա՞յ շնչել, կրնա՞յ ապրիլ առանց իր դպրոցներուն։

Երեւակայելն անգամ կարելի չէ։ Առանց դպրոցական իր աշխոյժ ու կենսատու ցանցին՝ Հալէպը կը կորսնցնէ իր բովանդակ փայլքը։ Հալէպը կ՛անշքանայ…։

Սխալած պիտի չըլլանք, եթէ ըսենք որ Հալէպի հայկական վարժարանները գաղութին ԹՈՔԵՐՆ ԵՆ։ Առանց անոնց՝ բոլորս շնչահեղձ կ՛ըլլանք։

Եւ ի՜նչ պանծալի դպրոցներ,- Քարէն Եփփէ Ազգ. Ճեմարանը, պատմական Հայկազեանն ու Սահակեանը, նորակառոյց Կիւլպէնկեանն ու Կրթասիրաց-Չէմպէրճեանը, Լազար Նաճարեանն ու Կիլիկեանը, Մխիթարեանն ու միւսները…

Մեզի՝ հալէպահայերուս համար, շատ ընտանի ու սիրելի տեսարան մը կայ։ Կրթական տարեշրջանի ամբողջ տեւողութեան, այս վարժարաններուն օթօքարները (որոնց երկաթեայ մարմնին վրայ խոշոր գիրերով ու հայերէնով արձանագրուած է դպրոցին անունը) կը շրջին թաղէ թաղ, կը կտրեն քաղաքին հրապարակներն ու պողոտաները եւ աշակերտները հաւաքելով՝ դպրոց կը բերեն…։

Ես մի՛շտ ալ անօրինակ յուզում մը կ՛ապրիմ այս պատկերին դիմաց, որովհետեւ մեր դպրոցները կը նմանցնեմ ՓԵԹԱԿԻ մը, ուր ամէն առտու մեղուները մուտք կը գործեն կարգապահօրէն ու կը ձեռնարկեն ՄԵՂՐԻ պատրաստութեան։ Եւ Հալէպի մեղրը՝ արդար է ու անխարդախ…։

Մեր այդ մեղրէն մենք մի՛շտ ալ բաժին կը հանենք արտասահմանի մեր արիւնակիցներուն։ Մեր մեղրը բոլորի՛ն կը բաւէ…։

Սփիւռքի մեծ ու փոքր գրեթէ ամէն գաղութ ունի իր դպրոցը կամ դպրոցները,- Պոլիսը, Պէյրութը, Թեհրանն ու Գահիրէն, Աթէնքը, Մարսէյլն ու Փարիզը, Լոս Անճելըսն ու Մոնրէալը, Սիտնին ու Պուէնոս Այրէսը։

Բայց համարձակութիւնը պիտի ունենամ պնդելու, թէ վերոնշեալ քաղաքներու (ներառեալ՝…այժմու դիմափոխուած Պէյրութը) դպրոցներէն գրեթէ ո՛չ մէկը կրնայ մրցիլ Հալէպի վարժարաններուն հետ՝ ՀԱՅԵՑԻ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹԵԱՆ եւ ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՋԱՄԲՈՒՄԻ դիտանկիւնէն։

Կրնա՞ք սփիւռքեան ուրիշ վարժարան մը (իբրեւ միջուկ եւ դերակատարութիւն) համազօր նկատել, զորօրինակ, Հալէպի Ճեմարանին…։ Կամ կրնա՞ք ցոյց տալ սփիւռքեան ուրիշ դպրոց մը, որ Հալէպի Հ.Բ.Ը.Մ.ի Լ.Նաճարեան-Գ. Կիւլպէնկեան Կեդր. վարժարանին նման ունենայ 1400 հայ աշակերտ…(այս թիւը երկրին այժմու պատերազմէն առաջ էր անշուշտ)։

Հայախօսութիւնը (որքան ալ որոշ ընկրկումներ ապրի ատիկա)՝ համատարած է մեր դպրոցներէն ներս թէ դուրս։

Ոմանք կրնան գանգատիլ, ըսելով թէ Կրթ. Նախարարութիւնը «սեղմած» է հայերէնի դասապահերը՝ կրճատելով ու նուազեցնելով անոնց թիւը։

Ո՛չ։ Մեր համեստ կարծիքով՝ ճիշդ ու անվրէպ դիտարկում մը չէ ասիկա։ Հայոց լեզուն ու գրականութիւնը մի՛շտ ալ գրաւած են իրենց արդար տեղը մեր դպրոցներու խճողեալ դասացուցակներուն մէջ, ու կ՛աւանդուին գուրգուրանքով եւ պատշաճօրէն։

Իսկ եթէ ունինք քանի մը հայ դպրոցներ, որոնք ԿԱՄՈՎԻՆ կրճատած են հայերէնի դասապահերը կամ ԼՐԻՒ ՋՆՋԱԾ ԵՆ զանոնք դասացուցակէն (իբրեւ անպէտ առարկայ), հոս այլեւս մեկնաբանութիւնները աւելորդ կը դառնան…։ Բարեացակամօրէն մեզի շնորհուած ԻՐԱՒՈՒՆՔԻ ՄԸ անտեսումն է անիկա…։

Այսօր, խելայեղ պատերազմը շատ դժուարին կացութեան մը դէմ յանդիման դրած է Հալէպի հայկական դպրոցները, մանաւանդ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ գետնի վրայ։ Կացութիւնը ահազանգային է։

Հարկ է առատօրէն օժանդակել հալէպահայ դպրոցին, որպէսզի փեթակին մեղրը չդադրի…։ 

ՄԱՍ - 4

ՀԱԼԷՊ՝ ՄԱՐԴՈՒԺ ՀԱՅԹԱՅԹՈՂ ԿԱԹՍԱՅ ՄԸ 

Արագ շրջապտոյտի մը ձեռնարկեցէք Հալէպի հայաշատ թաղամասերուն մէջ ու այցելեցէք մեր ակումբները։ Երկլեզու (հայերէն-արաբերէն) ցուցանակներ ամրացուած են ատոնց մուտքին,- Արամ Մանուկեան Ժողովրդային Տուն, Հ.Բ.Ը.Մ.-Հ.Ե.Ը, Թէքէեան Մշակ. Միութիւն, Նոր Սերունդ Մշակ. Միութիւն, Գերմանիկ-Վասպուրական Մշակ. Միութիւն, ՈւրՖայի Վերածնունդ Մշակ. Միութիւն…

Այս ու ասոնց նման դեռ տասնեակ մը միութիւններ ու հաւաքատեղիներ՝ գիրկ բացեր են բազմահարիւր, հազարաւոր հայորդիներու, որոնք հայկական դպրոցներէ շրջանաւարտ ըլլալէ ետք՝ հիմա հո՛ս են, ակումբներու հայաշունչ երդիքին տակ, որպէսզի չկտրեն իրենց պորտակապը Ազգին հետ…։

Ով ի՛նչ հակում կամ նախասիրութիւն որ ունի՝ գոհացում կրնայ գտնել այստեղ։

Երգե՞լ կ՛ուզես,- մաս կազմէ Համազգայինի «Զուարթնոց» երգչախումբին (կը թուեմ խորհրդանշական անուն մը պարզապէս)։

Թատերական ձիրքե՞ր ունիս,- քեզ կը սպասեն Բարեգործականի «Ադամեան» թատերախումբն ու «Զաւարեան»ը։

Պարարուեստի՞ սիրահար ես,- կան գործունեայ 2-3 որակաւոր պարախումբեր։

Գրչի ու գրականութեա՞ն սպասաւոր ես,- մասնակցիր Սուրիահայ Գրողներու Համախմբումի ամսական նիստերուն։

Նկարչակա՞ն ձիրքեր ունիս,- գնա՛ «Սարեան» կամ «Արշիլ Կորքի» ակադեմիաներ։

Մարզի՞կ ես,- թակէ դուռը Հ.Մ.Ը.Մ.ին…

Սկաո՞ւտ կ՛ուզես դարձնել զաւակդ,- լեռ ու բանակավայր բարձրացուր զայն՝ Հ.Մ.Մ.ի կամ Հ.Մ.Ը.Մ.ի վաշտերուն հետ։

Երիտասարդական շարժումներո՞ւ կ՛ուզես սատարել,- ՍԵՄն ու ՏԽՐՈՒՆԻն կը սպասեն քեզ…

Հայրենակցական ջի՞ղդ պիտի ջրդեղես,- խառնուէ՛ Մարաշի, Քիլիսի, Տիգրանակերտի, Զէյթունի, Տարօնի, ՈւրՖայի հայրենակցական միութեանց վարչութիւններուն…։

Բարեսիրական ու խնամատարական աշխատանքի՞ ատակ ես,- Ս.Օ.Խ.ը կրնայ գոհացնել քեզ։

Ու տակաւին ինչե՜ր եւ ինչե՜ր, որոնք Հալէպը վերածեր են «Փոքրիկ Հայաստան»ի մը…։

Մեր սրահները կը յորդին բազմութիւններով՝ որոնք կու գան հետեւիլ յաճախ զիրար խաչաձեւող մշակութային ձեռնարկներու կամ յոբելենական տօնակատարութիւններու։ Եւ այդ հաւաքները մենք կը սարքենք մեր ՍԵՓԱԿԱՆ շքեղ հանդիսասրահներուն մէջ, որոնց նմանները ո՛չ տեղացիները ունին, ո՛չ ալ արտասահմանի հայ գաղութները (բացի Պէյրութէն)։

Այս լայնատարած ու բազմաբնոյթ «ազգային» կեանքին մէջ է որ կ՛եռեւեփի հալէպահայ գաղութը օրն ի բուն։ Չորս միլիոննոց հսկայ քաղաքին մէջ՝ գրեթէ ԱՌԱՆՁՆԱՅԱՏՈՒԿ է ազգային-մշակութային այս անօրինակ պատկերը, որովհետեւ մեզի հետ կողք-կողքի ապրող մեր միւս (ոչ հայ) համաքաղաքացիները չեն կրցած ստեղծել կամ չունին մերիններուն համազօր պէսպիսուն կառոյցներ, ընձեռուած կարելիութիւններ…

Ահա՛ թէ ինչու՝ Հալէպը դարձեր է հայապահպանութեան ԻՏԷԱԼ վայր մը, բերրի հող մը, ուր իր աչքերը լոյսին բացող նորածին երեխան ՀԱՅ կը ծնի ու անպայման ՀԱՅ կը մեռնի…։

Հետեւաբար, ահազանգը, զոր շատեր հնչեցուցին հալէպահայ գաղութին հաւանական քայքայումին կամ նօսրացումին առաջքն առնելու համար, տեղի՛ն էր ու արդար։

Հալէպը հայկական տարաբնոյթ մարդուժի կաթսայ մըն է։ Այդ կաթսայէն է որ կը կերակրուին Լոս Անճելըսն ու Պոսթընը, Գարագասն ու Աթէնքը, Վալանսն ու Քուէյթը , եւ անշուշտ՝ Պէյրութն ու Անթիլիասը…։ 

Levon Sharoyan describes "the value of the Armenian Community of Aleppo", what it represented and what has been its contribution to the overall Diaspora Armenian life in religious, organizational, educational and other spheres. 

Source: Armenian Cultural Company 

www.ArmenianCultural.com

https://www.facebook.com/ArmenianCultural

Հալէպ` խենթերու քաղաք

​Մանուէլ Քէշիշեան

- Ալօ՞, մեր քո՞վ ինկաւ հաունը… Երկո՞ւ վիրաւոր, լա՜ւ, ինչ որ է… ելեկտրականութիւն կա՞յ… Ջուր եկա՞ւ…

- Իմ զաւակներս այս տարի դեռ պտուղ չեն կերած… Շատ սուղ է… Եւ դեռ դպրոցական կրթաթոշակ կ'ուզեն…

- Երկուշաբթի այս ամսուան պաշարը պիտին սկսի բաժնել, քու թիւդ քանի՞ է…

- Պակսեցուցեր են եղեր…

- Մարաշցիներուն դրամ եկեր է եղեր…

- ՔԱՐԻԹԱՍ-ը համալսարանականներուն դրամ կը բաժնէ եղէր… Մաս առ մաս կու տայ, որպէսզի չվատնեն՝ օրինակ բջիջային հեռախօս չգնեն..

- Շուէտէն տալս հեռաձայնեց.. Գիշեր ցերեկ մեր մասին կը մտածեն եղէր… Իրենք հոն առօք-փառօք նստեր են… Գոնէ քանի մը ղրուշ ղրկէր…

Ամբողջ երեք տարի այս բնոյթի են մեր խօսակցութիւնները Հալէպի մէջ: Պատերազմին սկիզբը աւելի շատ պայթիւններուն եւ մեռածներուն մասին կը խօսէինք: Հիմա ալ կը խօսինք այդ մասին, սակայն կենցաղային առօրեայ նիւթերը աւելի շատ տեղ կը գրաւեն.. Անշուշտ ասոր կ'աւելնան գաղթերու նիւթերը, Հայաստանի եւ Պէյրութի մէջ հալէպցիներու վիճակը եւայլն…

Դժգոհութիւն եւ վախ…

Վախ կեանքիդ համար, աւելի շատ վախ ընտանիքիդ անդամներուն կեանքին համար..

Ամուսինդ կամ կինդ տունէն դուրս ելած է, ըսենք թէ բանջարեղէն գնելու գացած է… կէս ժամ անցած է եւ դեռ չէ եկած… Բջիջայինը կը վերցնես եւ կը հեռաձայնես.

- Ո՞ւր մնացիր, ա՛յ մարդ…

- Հիմա կու գամ- լուբիա չեմ գտներ…

- Իրենց ալ, իրենց լուբիային ալ… Շուտ տուն եկուր: Հիմա հրասանդները կը սկսին…

Զաւակդ ակումբ գացած է, ժամը հինգին պէտք է վերադարձած ըլլար. ժամը չորս ու կէս է… Բջիջայինին կը դիմես… Զաւակդ չի պատասխաներ…

- Չի պատասխաներ, գնա՛ նայիր, ո՞ւր մնաց…

- Թերեւս դեռ փորձը չէ վերջացած

- Իրենց ալ, իրենց փորձերուն ալ…

- Գիշերները չես քնանար, օդանաւերու, թնդանօթներու եւ ամէն տեսակ զէնքերու ձայներէն… Իսկ աւելի կը վախնաս՝ երբ այդ ձայները չկան…

Այս բոլոր խօսակցութիւնները կ'ընթանան դժգոհութեամբ: Դժգոհութիւն՝ երկրին վիճակէն, տեղական ղեկավարներէն, համակիրներէն, ընդդիմադիրներէն, մեծ պետութիւններէն, քրիստոնեաներէն, իսլամներէն, եւ մանաւանդ ինքզինքնէն…

Ու այս բոլորը մեզ ջղագրգիռ կը դարձնեն: Օրերը կ'անցնին, շաբաթները, ամիսները նոյնպէս, եւ մեր վիճակը չի բարելաւուիր: Ընդհակառակը, ամէն տեսակի պայթիւնները կը շատնան, անգործներու թիւը կը պակսի, կը պակսի՞, ամէն մարդ գործ մը կը ճարէ, բայց ծախսերուն հետ համեմատած անոնց շահը այնքան քիչ է… Տնանկներու թիւը կը շատնայ, ամէն տեղէ նիւթական օգնութիւն ակնկալողներուն թիւը կը բազմանայ, ու մարդոց դէմքերուն վրայ յոգնածութիւն եւ վհատութիւն կը նշմարուին:

-Մեր յոյսը պէտք չէ կտրենք.- իրարու խորհուրդ կու տանք. Սակայն երբ նոյն խորհուրդը երկրի դուրսէն գայ, կը ջղայնանանք: Խեղճ դրսեցիները եւ դրսեցի  դարձած հալէպցիները ինչ ալ ընեն մեզ չեն կրնար գոհացնել, ընդհակառակը…

Կը փորձենք յուսալ, որովհետեւ ուրիշ բան չունինք ընելու…

Մարդոց աչքերուն մէջ վախը արդէն բոյն կը դնէ: Վախ՝ ամէն ինչէ եւ յատկապէս անորոշութենէ…

Վախին հետ կ'ուռճանայ նաեւ դժգոհութիւնը:

Մարդիկ դեռ կը ժպտին բայց այդ ծամածռուած ժպիտը իրենց դէմքին յաճախ յիմարանման արտայայտութիւն կու տայ…

Մենք կը դառնանք աւելի ջղագրգիռ ու…

Կռուըտուք… Կռուըտուք ամէն տեղ, ամենայ դոյզն պատճառաւ եւ… Անառիթ. Ամէնքը կը կռուըտին բոլորին հետ եւ մանաւանդ .. հարազատներուն հետ: Կռուըտուք… Անթաքոյց կռուըտուք…

Կը քալես փողոցէն պատշգամբէն եկող ձայները կը լսես…

- Արդէն դուն տղամարդ չես որ…

- Գնա՛, ինձմէ լաւը գտիր…

- Կը գտնեմ, շա՜տ կայ…

- Գնա՛, աչքիս առջեւէն, դժոխք գնա՛…

- Ո՞ւր երթամ, արդէն դժոխքի մէջ կ'ապրիմ…

Այսպիսի խօսակցութիւնները այնքան շատ են որ…

Առաջ, տան մէջ եթէ մէկը քիչ մը ձայնը բարձրացնէր, միւսը կ'ըսէր.

- Ցածցո՛ւր ձայնդ, դրացիները կը լսեն…

Հիմա՞, երբ կռուող կողմերէն մէկը նոյնիսկ առանձին մնայ՝ կը շարունակէ բարձրաձայն կռուըտուքը. Օրինակ ամուսինը զինադադար տալու համար տունէն կ'ելլէ եւ սրճարան քանի մը ժամ թուղթ խաղալու կ'երթայ..

Կինը կը շարունակէ, եւ դուն փողոցէն կը լսես..

-Յանցաւորը ես եմ, պէտք է եղբայրներուս հետ Պէյրութ երթայի..

Կամ.

-Ես եմ յանցաւորը, որ քեզի պէս մէկու մը հետ ամուսնացայ, մե՜ղք ինծի…

Խեղճ կինը քառորդ դար առաջ առած քայլին համար կը զղջար եւ ափսոսանք կը յայտնէր… Շուրջդ նայիր եւ կը նկատես, որ Հալէպի մէջ օրեցօր կը շատնայ իրենք իրենց հետ լսելի ձայնով խօսողներուն թիւը..

Ասոնց ի՞նչ ըսես..

Կը շատնայ քունէ վախցողներուն թիւը, կը շատնայ դեղահատերու օգնութեամբ քնացողներուն թիւը՝ նոյնիսկ ցերեկները..

Մենք մեր մտածելու ընդունակութիւնը կը սկսինք կորսնցնել, խոհի եւ մտորումի տեղ մեր մտքին վրայ կ'իշխեն մտահոգութիւնները, եւ մեր միտքը կը մոլորի, մեր միտքը կը պղտորի, մի քանի մտասեւեռումներ գամուած կը մնան հոն… Նիւթական օգնութեան նոր աղբիւրներ ինչպէ՞ս գտնենք… Աստուած իմ ի՞նչ ընեմ որ ռումբ մը վրաս չգայ…

Բայց եւ այնպէս կը շատնայ «Մեռնողը կ'ազատի» բարձրաձայն ինքնիրեն ըսողներուն թիւը…

Ու.. եթէ այսպէս շարունակուի ո՞ւր պիտի հասնինք, ո՞ւր կը տանին մեզ օրերը.. արդեօք ամէն բարոյական արժէք պիտի կորսնցնէ՞ իր իմաստը, արդեօք պիտի չքանա՞ն պատիւ-արժանապատուութիւն հասկացողութիւնները…

Յուսահա՞տ եմ արդեօք: Կը նախընտրեմ ըսել որ իրատես եմ…

Արդեօք պիտի կորսնցնե՞նք մեր խելքը, կամ մեր հոգիները պիտի խաթարի՞ն…

Շա՞տ կը չափազանցեմ, պարզապէս կը չափազանցե՞մ…

Երանի..

Իսկ այդ պարագային ո՞վ պատասխան պիտի տայ, թէ՞ միտքերը խեղաթիւրողներն ու հոգին սպանողները մարդը մարմնապէս սպանողներուն չեն նմանիր, առաջինները անմեղ են օրէնքի եւ Աստուծոյ առջեւ…

Մտքիս մէջ մտասեւեռում մը կը յամառի կանգ առնել…

Դարեր առաջ Հալէպը Պիմարստան մը ունէր, հոն կը փորձէին խենթերը երաժշտութեան օգնութեամբ բուժել, երբ Եւրոպայի կը ծեծէին նման խեղճերուն՝ անոնց մէջէն դեւերը, չար ոգիները դուրս քշելու համար: Այդ ժամանակ դեռ Միացեալ Նահանգներ անունով պետութիւն չկար, որ գիտնայինք թէ հոն ի՞նչ կ'ընէին… Պիմարստանը եւրոպացի զբօսաշրջիկներու սիրած մէկ հնավայր-թանգարանի վերածուած էր մինչեւ…  Տարիներ առաջ Հալէպը Տուէրինէ կոչուող վայրին մէջ հոգեբուժարան մը ունէր, որ գրաւուեցաւ զինեալ խմբաւորումներու կողմէ, եւ անոր բժիշկներն ու հիւանդները ստիպուեցան իրենք իրենց գլուխին ճարին նայիլ…

Մտասեւեռումս. հիմա ի՞նչ պիտի ընենք եթէ ամէն ինչ այսպէս շարունակուի եւ մեր հոգեկան վիճակը բարդանայ: Արդեօք մեծ ցուցանակ մը դնե՞նք Հալէպի մուտքերուն՝ խղճի ցաւ պատճառելով մեր խենթութեան պատճառ դարձողներուն, եւ ընդունինք եւրոպացի զբօսաշրջիկներ…

Թէ՞ համոզուինք որ անոնք խղճի որեւէ խայթ չեն զգար եւ փորձենք խելքերնիս գլուխնիս հաւաքել եւ  մեր հոգիներուն անխաթար պահել…

http://civilnet.am/voices-manuel-keshishian-aleppo/