Յանկարծ սենեակին մէջ տիրեց ճերմակ լռութիւն: Տխուր մինակութիւն մը զգաց:
Կրկին անգամ այդ երեկոյ իր միտքը կարծես դարձեալ նոր ու տարբեր հոգեդարձ մը կ'ապրէր: Ճակատը անժամանակ քրտինք թափեց: Յայտնի էր, թէ բան մը կորսնցուցած էր: Տակն ու վրայ ըրած էր իր այդ կոկիկ ու կանոնաւոր սեղանը:
Այս իրար անցած մթնոլորտին մէջ հազիւ լսելի էր իր ցաւալի մրթմրթոցը.-
– Աստուած ի՛մ, ո՞ւր գնաց, ո՞վ առաւ, ի՞նչ եղաւ:
Իրարու ետեւէ արձակուած այս անպատասխան հարցումները զինք նոր ու անժամանակ մտահոգութեան մը գիրկը կը նետէին:
Ինք լաւ գիտեր, որ մենակութիւնը մարդուս ուժ կու տայ: Նաեւ կը հաւատար, որ մարդ իր
առանձնութեան մէջ ազատօրէն կրնար խորհիլ, յուզուիլ, ինքնիրեն կիսել ուրախութիւն, տխրութիւն եւ ամէն տեսակի սպասում եւ յուսախաբութիւն:
Անոր համար, ամէն երեկոյ պարտաճանաչ աշակերտի մը նման, մասնաւոր ժամ կը յատկացնէր իր անձին ու առանձնանալով աթոռին վրայ քանի մը վայրկեան հանգչելէ ետք կը սկսէր տետրակի մը մէջ բաներ մը արձանգրել:
Իր օրատետրն էր այդ մէկը:
Հաւատարիմ իր այս սովորութեան, ժամադրութիւնը յարգող սիրահարի մը նման, մօտ քառորդ ժամի սահմաններու մէջ, կարմիր կողքով, լայն գիծերով իր հաստ տետրակին մէջ կ'արձանագրէր քանի մը տող, որոնք օրուան գլխաւոր դէպքի մը կամ դէպքերու տպաւորութենէն ծնունդ առած էին:
Օրատետր կամ յուշատետր. ով ի՞նչ կ'ուզէ թող որակէ, ինք իր զգացումներն ու գունաւոր մտածումներու հոսքը կը շարադասէր, արագ եւ նոյնքան հեւքով ու անձայն: Յաճախ անտրտունջ եւ անշշուկ:
Ճիշդ հիմա, այդ տետրակն էր, որ կը փնտռէր:
Չկար: Չէր յիշեր թէ ո՞ւր դրած էր:
Աննկարագրելի ներդաշնակութիւն մը կար իր եւ իր այդ հինցած ու մաշած այդ էջերուն եւ տողերուն հետ:
Ապրուած կեանքի մը պատկերը, եթէ կ'ուզէք, ուր իւրաքանչիւր տող շոյանք էր եւ լոյս եւ շեշտ եւ հրապոյր: Ինչպէս նաեւ շատ յաճախ ալ ընդվզում եւ պոռթկում:
Այդ տետրակը, իր այդ իսկ վիճակով, զինք կը կապէր իր յուշերուն, որոնք կու գային դառնալ տեսակ մը ինքնակենսագրութիւն:
Յաճախ անոր էջերը կը թերթատէր, կը կարդար անձայն: Քիթին տակէն բաներ մը կը փսփսար: Կը խնդար: Յօնքերը կը պրստէր: Երբեմն ալ գլուխը աշնանային հովէն թողացող տերեւի նման կը շարժէր: Ապա վերջին կրկին վերադառնալու կամքով կը փակէր զայն ու կը պահէր իր սեղանին վրայ, իր գիրքերուն ամէնէն տակը: Ապահով եւ վստահելի:
Իսկ հիմա, տետրակը չկար, այն տետրակը, որուն էջերը յաճախ լեցուն էին շռայլ եւ ամեհի դէպքերով, որոնց կարելի չէր մօտենալ մտքի սահմանափակ իրավիճակով:
Հոն կային նաեւ հարցեր, միութենական, ընկերային, ընտանեկան, աւանդական: Այս բոլորը ցաւալի կամ ուրախ կային անսասան պատերու նման, որոնք ամէն անգամ իր մտքի շղթաները կը կապէին ամրօրէն եւ անգութ:
Անոնց տողերուն վրայ կային նաեւ իր մտքի ու հոգիի արտացոլումներու անհանգիստ վազքերն ալ, որոնց արձանագրութեան համար շատ ժամանակ եւ սիրտ վատնած էր:
Տետրակը, կարմիր կողքով հինցած ու մաշած կողքով, հաստափորփ էջերով իր միակ սեփական առարկան, հիմա չկար:
Չար սատանայ:
Մէկ խօսքով իր ապրած կեանքի վկան, ամէնօրեայ, ուրախ եւ տխուր պահերով լեցուն, որոնց միայն ինք կրնար մօտենալ եւ անոնց դռները յամարձակօրէն ամրօրէն թակել ամէն անգամ եւ ամէն իր ուզած պահուն, հոն իր դրած տեղը չէր:
Յանկարծակի յուզում մը պատեց դէմքը:
Տետրակին կորուստը յուսախաբ տխրութիւն բերաւ դէմքին:
Ի՞նչ ըսել է չկայ: Հոն էին իր երազին հետքերուն բոլոր գեղեցկութիւնները, տխուր իրականութիւններու ժամերուն հետ միատեղ: Իրարու քով եւ այնքան մօտ:
Յայտնի էր թէ տետրակը կորսնցնելու ուրուականը կսկիծ հոսեցուցած էր սրտէն: Նոր տաղտուկ մը, որ իր մաշող մարմինը ցաւով կը սարսռացնէր: Մէկ խօսքով կոյր անհանգստութիւն մը, որ զարմանքի կողքին քարէ տրտմութիւն մը գծած էր դէմքին վրայ:
Իսկապէս որ անոր զինք աւելի դժբախտ պիտի դարձնէր: Այդ մէկը ինք լաւապէս գիտեր: Անոր համար էր, որ տաղտկալի կրկներգի նման. ո՞ւր գնած, մեղայ, յարեա՞ւ, կը փսփսար շարունակ, անհասկնալի բառերով:
Հաստատ էր, թէ սենեակին մէջ ծնած էր լռակեայց տագնապը: Գլխուն մէջ կատարեալ շփոթ մը կար: Սրտին մէջ մխրճուած էին մեծ յոյզեր, որոնք անդադար կարօտի փոխուելով կոկորդը կը սեղմէին: Պիտի լար եթէ չմամչնար:
Աչքերուն մէջ քարացած տեսիլքներով վերապրումներու անարժան յիշողութիւն մը փորձեց: Սենեակն ու սեղանը տակն ու վրայ ըրած էր, ամէն բան խառնած ու անմեղօրէն գտնելու յոյսը փայփայած:
Էհ մարդ երբեք չի կրնար պատկերացներ թէ հոն այդ տետրակին մէջ դրօշմուած ապրումներու կողքին կային նաեւ փուշի նման ցցուած մտածումներ, որոնց բառերը երբեմն կը դառնային մտածում ու թռիչք:
Կը հաւատար որ իր ըրածը կրնար յուսահատ պայքար մը ըլլալ: Բայց նոյն յամառութեամբ կը շարունկէր իր փնտռտուքը:
Չէ, որ հոն ազատօրէն ողջունած էր կեանքն ու աշխարհը: Այդ անիծեալ տետրակը իր երանելի օրերու հայելին դարձուցած էր: Խորհախորհուրդ ապրումներ՝ երկար ու կարճ տողերու հմայքին տակ: Իր ինքնութիւնը կար. կերտած էր, որոնք շատ յաճախ արձագանգներ կը բերէին սիրահարի մը նուիրումով:
Իր հոգիին նման թանկագին մասունքի նման պահած էր զայն երկար տարիներէ ի վեր ու հիմա այդ տետրակը չկար: Այս բոլորը անբացատրելի կարօտով յիշեց:
Ամէն օր «անոր» այցելած էր: Երբեմն վերաքաղ ըրած »անոր« տողերը, որոնց բառերը իր զգացումին արձագանգը հանդիսանալով, իր կեանքին տարբեր իմաստ տուած էին:
Այդ էջերուն հետ միասին կրած էին օրուան բեռը:
Իր մտքին խաղաղութիւնը փնտռելու համար պահ մը հանգիստ տուաւ ինքզինքին
Որոշեց դադար տալ: Աթոռին վրայ նստեցաւ: Փլած եւ տխուր: Յանկարծ իր յոգնած ու պղտորած աչքերու մշուշին մէջ տեսած էր տետրակը, գետինը ուրիշ գիրքերու կողքին անխնայ նետուած: Իր աճապարանքին մէջ անզգալաբար սեղանէն վար նետած ըլլալու էր:
Հրաշք: Սիրտը ինքնազսպումի ճիգ մը փորձեց: Ինքնածին երանութիւնը ցնցեց իր գոյութիւնը: Մթնոլորտի լեղի համը ցնդեցաւ:
Կամաց կամաց երանութիւնը դէմքին ժպիտ բերաւ: Կարծես կանաչ օրերն ու ժամերը վերադարձան: Կորսուածը, գտնուած էր:
Ապա անմիջապէս երկիւղած պաշտամունքով արագ մը վերցուց զայն: Անզուսպ կարօտով մը գրկեց ու վաղանցուկ աշխարհի ունայնութեան մասին բաներ մը շարելով ինքզինք արդարացնողի ճիգով մը յառաջեց.-
-Է~հ, անիծեալ ծերութիւն:
ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ
